Tổng quan:
– Kiểu loại: Hệ thống tên lửa đất đối không/chống tên lửa đạn đạo di động
– Xuất xứ: Hoa Kỳ
– Phục vụ: từ năm 1981
– Sử dụng trong chiến tranh: Chiến tranh vùng Vịnh Ba Tư; Chiến tranh Iraq; Xung đột Israel-Gaza 2014; Nội chiến Syria; Nội chiến Yemen (2015 – nay); Sự can thiệp do Ả Rập Xê út dẫn đầu vào Yemen; Xung đột biên giới Ả Rập Saudi-Yemen (2015 – nay)
– Nhà thiết kế: Raytheon, Hughes và RCA (1969)
– Nhà chế tạo: Raytheon, Lockheed Martin và Boeing
– Đơn giá: Đối với một khẩu đội khoảng 1 tỷ USD, cho một tên lửa duy nhất là 3 triệu USD
– Số lượng đã chế tạo:
+ 1.106 bệ phóng phục vụ tại Hoa Kỳ
+ Hơn 172 bệ phóng đã xuất
+ Hơn 10.000 tên lửa được sản xuất
Tổng quan về quả tên lửa Patriot:
– Kiểu loại: Tên lửa đất đối không
– Xuất xứ: Hoa Kỳ
– Nhà thiết kế: Raytheon
– Đơn giá: 1-6 triệu USD
– Số lượng đã xây dựng: hơn 10.000
– Các biến thể: Standard, ASOJ/SOJC, PAC-2, PAC-2 GEM, GEM/C, GEM/T (hoặc GEM +), PAC-3, PAC-3 MSE, PAAC-4 (SkyCeptor)
– Khối lượng:
+ 914 kg (PAC-1/PAC-2)
+ 312 kg (PAC-3)
+ 373 kg (PAC-3 MSE)
– Chiều dài:
+ 5.310 mm (PAC-1/PAC-2)
+ 5.200 mm (PAC-3)
+ 4.826 mm (PAC-3 MSE)
+ 4.600 mm (PAAC-4)
– Đường kính:
+ 410 mm (PAC-1/PAC-2)
+ 255 mm (PAC-3)
+ 300 mm (PAC-3 MSE)
– Đầu đạn M248: thành phần B nổ/phân mảnh HE với hai lớp mảnh hình thành trước và nổ/phân mảnh Octol 75/25 HE
– Trọng lượng đầu đạn: 90 kg
– Cơ chế kích nổ: ngòi nổ gần
– Sải cánh:
+ 850 mm (PAC-1/PAC-2)
+ 510 mm (PAC-3)
+ 920 mm (PAC-3 MSE)
– Thuốc phóng tên lửa: nhiên liệu rắn
– Phạm vi chiến đấu:
+ 90 km (PAC-1)
+ 160 km (PAC-2)
+ 30 km (PAC-3) chống lại tên lửa đạn đạo
+ 60 km (PAC-3 MSE)
– Độ cao hành trình bay: 24.200 m
– Tốc độ tối đa:
+ PAC-1: Mach 2.8
+ PAC-2/PAC-3: Mach 4.1
– Nền tảng phóng: Sơ-mi rơ-moóc di động 4 hoặc 16 bánh.
MIM-104 Patriot là một hệ thống tên lửa đất đối không (SAM), hệ thống chính của loại này được Quân đội Hoa Kỳ và một số quốc gia đồng minh sử dụng. Nó được sản xuất bởi nhà thầu quốc phòng Mỹ Raytheon và lấy tên của nó từ thành phần radar của hệ thống vũ khí. AN/MPQ-53 ở trung tâm của hệ thống được gọi là “Radar theo dõi mảng pha để đánh chặn trên mục tiêu”, là từ viết tắt của PATRIOT (Phased Array Tracking Radar to Intercept on Target). Hệ thống Patriot đã thay thế hệ thống Nike Hercules như là hệ thống Phòng không từ cấp cao đến trung bình HIMAD (High to Medium Air Defense) chính của Quân đội Hoa Kỳ và thay thế hệ thống MIM-23 Hawk hệ thống phòng không chiến thuật hạng trung. Ngoài những vai trò này, Patriot còn được giao chức năng của hệ thống chống tên lửa đạn đạo ABM (anti-ballistic missile) của Quân đội Mỹ, hiện là nhiệm vụ chính của Patriot. Hệ thống dự kiến sẽ duy trì hoạt động cho đến ít nhất là năm 2040.
Patriot sử dụng tên lửa đánh chặn trên không tiên tiến và hệ thống radar hiệu suất cao. Patriot được phát triển tại Redstone Arsenal ở Huntsville, Alabama, nơi trước đó đã phát triển hệ thống Safeguard ABM và tên lửa Spartan và tên lửa Sprint tốc độ siêu thanh của nó. Biểu tượng cho Patriot là hình vẽ của Cách mạng War-era Minuteman.
Hệ thống Patriot đã được bán cho các lực lượng vũ trang của Hà Lan, Ba Lan, Đức, Nhật Bản, Israel, Ả Rập Saudi, Kuwait, Đài Loan, Hy Lạp, Tây Ban Nha, UEA, Qatar, Romania và Thụy Điển. Hàn Quốc đã mua một số hệ thống Patriot đã qua sử dụng từ Đức sau khi Triều Tiên phóng thử tên lửa đạn đạo tới Biển Nhật Bản và tiến hành thử nghiệm hạt nhân dưới lòng đất vào năm 2006. Jordan cũng mua một số hệ thống Patriot đã qua sử dụng từ Đức. Ba Lan tổ chức huấn luyện luân phiên tổ hợp bệ phóng Patriot của Mỹ. Việc này bắt đầu ở thị trấn Morąg vào tháng 5/2010, nhưng sau đó đã được di chuyển xa hơn khỏi biên giới Nga đến Toruń và Ustka do sự phản đối của Nga. Ngày 4/12/2012, NATO đã cho phép triển khai các bệ phóng tên lửa Patriot ở Thổ Nhĩ Kỳ để bảo vệ đất nước khỏi các tên lửa bắn ra trong cuộc nội chiến ở nước láng giềng Syria. Patriot là một trong những hệ thống chiến thuật đầu tiên của Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ (DoD) sử dụng quyền tự chủ chết người trong chiến đấu.
Hệ thống Patriot đã đạt được uy tín trong Chiến tranh vùng Vịnh năm 1991 với sự tham gia của hơn 40 tên lửa Scud của Iraq. Hệ thống này đã được sử dụng thành công để chống lại tên lửa của Iraq trong Chiến tranh Iraq năm 2003, và cũng đã được sử dụng bởi các lực lượng Ả Rập Xê-út và Tiểu vương quốc trong cuộc xung đột Yemen chống lại các cuộc tấn công bằng tên lửa của Houthi. Hệ thống Patriot đã đạt được mục tiêu bắn hạ máy bay địch đầu tiên trong sự phục vụ của Bộ Tư lệnh Phòng không Israel. Các khẩu đội MIM-104D của Israel đã bắn hạ hai UAV của Hamas trong Chiến dịch Bảo vệ Biên giới Ngày 31/8/2014, và sau đó, Ngày 23/9/2014, một khẩu đội Patriot của Israel đã bắn hạ một Lực lượng Không quân Syria Sukhoi Su-24 đã xâm nhập không phận Cao nguyên Golan, đạt được mục tiêu bắn hạ máy bay địch có người lái đầu tiên của hệ thống.
Trước Patriot, Raytheon đã tham gia vào một số chương trình tên lửa đất đối không, bao gồm Hệ thống phòng thủ tên lửa đạn đạo dã chiến FABMDS (Field Army Ballistic Missile Defense System), AADS-70 (Hệ thống phòng không lục quân – 1970) và SAM-D (Hệ thống phòng thủ tên lửa đất đối không) Tên lửa đường không – Phát triển). Năm 1975, tên lửa SAM-D đã đối đầu thành công với một máy bay không người lái tại White Sands Missile Range. Năm 1976, nó được đổi tên thành Hệ thống Tên lửa Phòng không PATRIOT. MIM-104 Patriot sẽ kết hợp một số công nghệ mới, bao gồm radar mảng pha quét điện tử thụ động MPQ-53 và dẫn đường tên lửa. Quá trình phát triển toàn diện của hệ thống bắt đầu vào năm 1976 và nó được triển khai vào năm 1984. Ban đầu, Patriot được sử dụng như một hệ thống phòng không, nhưng trong năm 1988, nó đã được nâng cấp để cung cấp khả năng chống lại một cách hạn chế tên lửa đạn đạo chiến thuật TBM (tactical ballistic missile) như PAC-1 (Patriot Advanced Capability-1). Bản nâng cấp gần đây nhất, được gọi là PAC-3, là một bản thiết kế lại gần như toàn bộ hệ thống, với mục đích ngay từ đầu là dùng để tấn công và tiêu diệt các tên lửa đạn đạo chiến thuật.
Hệ thống Patriot có 4 chức năng hoạt động chính: liên lạc, chỉ huy và điều khiển, giám sát radar và dẫn đường cho tên lửa. Bốn chức năng kết hợp để cung cấp một hệ thống phòng không phối hợp, an toàn, tích hợp, cơ động.
Hệ thống Patriot là hệ thống mô-đun và có tính cơ động cao. Một hệ thông biên chế theo khẩu đội, có thể được lắp đặt trong vòng chưa đầy một giờ. Tất cả các thành phần, bao gồm phần điều khiển hỏa lực (bộ radar, trạm điều khiển tương tác, nhóm cột ăng ten, thiết bị nguồn) và bệ phóng, đều được gắn trên xe tải hoặc xe kéo. Bộ radar và bệ phóng (với tên lửa) được lắp trên các sơ-mi rơ-moóc M860, được kéo bởi các Oshkosh M983 HEMTT.
Việc nạp tên lửa được thực hiện bằng xe tải M985 HEMTT với cần cẩu Hiab ở phía sau. Cần trục này lớn hơn cần trục Grove tiêu chuẩn được tìm thấy trên các xe tải thùng chở hàng M977 HEMTT và M985 HEMTT thông thường. Xe tải/cần cẩu, được gọi là Xe vận chuyển tên lửa có hướng dẫn GMT (Guided Missile Transporter), loại bỏ các hộp tên lửa đã sử dụng khỏi bệ phóng và sau đó thay thế chúng bằng tên lửa mới. Vì cần cẩu tăng gần gấp đôi chiều cao của HEMTT khi không được xếp gọn, các phi hành đoàn thường gọi nó là “đuôi bọ cạp”. Một M977 HEMTT tiêu chuẩn với một cần trục cỡ thường đôi khi được gọi là Xe vận chuyển các bộ phận sửa chữa lớn LRPT (Large Repair Parts Transporter).
Trái tim của tổ hợp Patriot là phần điều khiển hỏa lực, bao gồm Bộ radar AN/MPQ-53 hoặc -65/65A (RS), Trạm điều khiển tương tác AN/MSQ-104 ECS (Engagement Control Station), nhóm ăng ten cột AMG (Antenna Mast Group) OE-349 và thiết bị nguồn EPP (Electric Power Plant) EPP-III. Các tên lửa của hệ thống được vận chuyển và phóng từ Trạm phóng LS (Launching Station) M901, có thể mang tối đa 4 tên lửa PAC-2, M902 LS với 16 tên lửa PAC-3, hoặc M903 LS có thể được cấu hình để mang PAC-2, Tên lửa PAC-3 và MSE/SkyCeptor trong nhiều tổ hợp khác nhau. Một tiểu đoàn Patriot cũng được trang bị Trung tâm Điều phối Thông tin ICC (Information Coordination Central), một trạm chỉ huy được thiết kế để điều phối các vụ phóng của một tiểu đoàn và kết nối Patriot với mạng JTIDS hoặc MIDS.
Ngày 15/2/1991, Tổng thống George HW Bush đến thăm nhà máy sản xuất Patriot của Raytheon ở Andover, Massachusetts, trong Chiến tranh vùng Vịnh, ông tuyên bố, “Patriot là 41 cho 42: 42 Scuds tham gia, 41 bị đánh chặn!”. Tỷ lệ thành công mà Tổng thống tuyên bố là hơn 97% cho đến thời điểm đó trong cuộc chiến.
Ngày 7/4/1992 Theodore Postol của Viện Công nghệ Massachusetts và Reuven Pedatzur của Đại học Tel Aviv đã làm chứng trước Ủy ban Hạ viện tuyên bố rằng, theo phân tích độc lập của họ về các băng video, hệ thống Patriot có tỷ lệ thành công dưới 10%, và thậm chí có lẽ tỷ lệ thành công bằng không.
Cũng vào ngày 7/4/1992, Charles A. Zraket của Trường Harvard Kennedy và Peter D. Zimmerman của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế đã làm chứng về việc tính toán tỷ lệ thành công và độ chính xác ở Israel và Ả Rập Xê-út, đồng thời chiết khấu nhiều tuyên bố và phương pháp luận trong báo cáo của Postol.
Theo Zimmerman, điều quan trọng cần lưu ý khi phân tích hiệu suất của hệ thống trong chiến tranh là:
– Tỷ lệ thành công – phần trăm Scud bị phá hủy hoặc di chuyển đến các khu vực không có dân cư.
– Độ chính xác – tỷ lệ trúng đích trong số tất cả các quả Patriots đã bắn.
Theo học thuyết bắn tiêu chuẩn, trung bình 4 Patriot được phóng tại 1 Scud được phóng để tiêu diệt 1 mục tiêu. Số lượng lớn các tên lửa được bắn ra cho thấy độ tin cậy thấp đối với các tên lửa riêng lẻ và tỷ lệ đánh chặn thành công cao hơn thông qua vũ lực. Ví dụ, nếu một chiếc Patriot có tỷ lệ thành công riêng lẻ là 50%, thì hai tên lửa sẽ đánh chặn 75% thời gian và ba tên lửa sẽ đánh chặn 87,5% thời gian. Chỉ một quả trúng đích để đánh chặn thành công, nhưng điều này không có nghĩa là các tên lửa khác cũng sẽ không trúng đích.
Việc Iraq thiết kế lại Scuds cũng đóng một vai trò nhất định. Iraq đã thiết kế lại các Scud của mình bằng cách loại bỏ trọng lượng đầu đạn để tăng tốc độ và tầm bắn, nhưng những thay đổi này đã làm tên lửa yếu đi và khiến nó không ổn định trong quá trình bay, tạo ra xu hướng Scud bị vỡ ra trong quá trình hạ cánh từ không gian gần. Điều này cho thấy số lượng mục tiêu lớn hơn vì không rõ mảnh nào chứa đầu đạn.
Theo lời khai của Zraket, thiếu thiết bị chụp ảnh chất lượng cao cần thiết để ghi lại các vụ đánh chặn mục tiêu. Do đó, các phi hành đoàn của Patriot đã ghi lại mỗi lần phóng trên độ nét băng video tiêu chuẩn không đủ để phân tích chi tiết. Các nhóm đánh giá thiệt hại đã quay video các mảnh vỡ Scud được tìm thấy trên mặt đất, và phân tích hố công phá sau đó được sử dụng để xác định xem liệu đầu đạn có bị phá hủy trước khi mảnh vỡ rơi xuống hay không. Hơn nữa, một phần nguyên nhân khiến tỷ lệ thành công của Ả Rập Xê-út được cải thiện 30% so với Israel là Patriot chỉ đơn thuần là đẩy tên lửa Scud tới khỏi các mục tiêu quân sự trên sa mạc hoặc vô hiệu hóa đầu đạn của Scud để tránh thương vong, trong khi ở Israel, Scuds nhắm trực tiếp vào các thành phố và dân thường. Chính phủ Ả Rập Xê Út cũng kiểm duyệt bất kỳ báo cáo nào về thiệt hại Scud của báo chí Ả Rập Xê Út. Chính phủ Israel đã không thực hiện kiểu kiểm duyệt tương tự. Hơn nữa, Patriot IDF tính bất kỳ Scud nào phát nổ trên mặt đất (bất kể nó có được chuyển hướng hay không) là thất bại của Patriot. Trong khi đó, Quân đội Mỹ, vốn có nhiều lý do để ủng hộ tỷ lệ thành công cao cho Patriot, đã kiểm tra khả năng hoạt động của Patriot ở Ả Rập Xê-út.
Cả hai lời khai đều nói rằng một phần của các vấn đề bắt nguồn từ thiết kế ban đầu của nó như một hệ thống phòng không. Patriot được thiết kế với các đầu đạn hợp nhất ở gần, được thiết kế để phát nổ ngay lập tức trước khi chạm vào mục tiêu, các mảnh đạn phun ra ở cánh quạt phía trước tên lửa, có thể phá hủy hoặc vô hiệu hóa mục tiêu. Những tên lửa này được bắn vào khối tâm của mục tiêu. Với máy bay, điều này là ổn, nhưng xét đến tốc độ cao hơn nhiều của TBM, cũng như vị trí của đầu đạn (thường là ở mũi), Patriot thường sẽ bắn trúng gần đuôi của Scud nhất do độ trễ xuất hiện ở khoảng cách gần đầu đạn hợp nhất, do đó không phá hủy đầu đạn của TBM và cho phép nó rơi xuống trái đất.
Trước những lời khai và bằng chứng khác, nhân viên của Tiểu ban Hoạt động của Chính phủ Hạ viện về Pháp chế và An ninh Quốc gia đã báo cáo, “Hệ thống tên lửa Patriot không phải là thành công ngoạn mục trong Chiến tranh vùng Vịnh Ba Tư mà công chúng Mỹ đã tin tưởng. Có rất ít bằng chứng để chứng minh rằng Patriot đã bắn trúng nhiều hơn một số tên lửa Scud do Iraq phóng trong Chiến tranh vùng Vịnh, và có một số nghi ngờ về những cuộc giao tranh này. Đại diện của Raytheon trong và sau chiến tranh”.
Một bộ phim tài liệu của Fifth Estate trích lời cựu Bộ trưởng Quốc phòng Israel cho biết chính phủ Israel rất không hài lòng với hiệu suất của hệ thống phòng thủ tên lửa, họ đang chuẩn bị quân sự trả đũa Iraq bất chấp sự phản đối của Mỹ. Phản ứng đó chỉ bị hủy bỏ khi ngừng bắn với Iraq.
Các nhà khai thác (19 nước): Đức, Hy Lạp, Israel, Nhật Bản, Jordan, Kuwait, Maroc, Hà Lan, Qatar, Romania, Ả Rập Saudi, Hàn Quốc, Tây Ban Nha, Thụy Điển, Đài Loan, UAE, Hoa Kỳ, Ba Lan, Thụy Sĩ./.
