Trong tác chiến, chiến trường (theater hoặc theatre) là khu vực diễn ra hoặc đang diễn ra các sự kiện quân sự quan trọng. Một chiến trường có thể bao gồm toàn bộ vùng trời, đất liền và vùng biển – hoặc có thể có khả năng – liên quan đến các hoạt động chiến tranh.
Chiến trường chiến tranh
Trong cuốn sách Bàn về chiến tranh (On War), Carl von Clausewitz định nghĩa thuật ngữ Kriegstheater (dịch thuật ngữ Latin cũ hơn, thế kỷ XVII theatrum belli) là: “Biểu thị chính xác một phần không gian mà chiến tranh chiếm ưu thế vì ranh giới của nó được bảo vệ và do đó có một dạng độc lập. Sự bảo vệ này có thể bao gồm các pháo đài, hoặc các chướng ngại vật tự nhiên quan trọng do đất nước tạo ra, hoặc thậm chí ở việc nó bị ngăn cách một khoảng cách đáng kể với phần còn lại của không gian được bao trùm trong chiến tranh. Một phần như vậy không chỉ là một phần của tổng thể mà tự nó là một tổng thể nhỏ hoàn chỉnh; và do đó ít nhiều trong điều kiện như vậy mà những thay đổi diễn ra ở những điểm khác trong khu vực chiến tranh chỉ có tác động gián tiếp chứ không ảnh hưởng trực tiếp đến nó. Để đưa ra một ý tưởng đầy đủ về điều này, chúng ta có thể giả sử rằng ở phần này một cuộc tiến công được thực hiện, trong khi ở phần khác đang rút lui, hoặc ở phần này một đội quân đang hành động phòng thủ, trong khi một cuộc tấn công đang được tiến hành ở phần khác. Một ý tưởng được xác định rõ ràng như vậy không có khả năng áp dụng phổ quát; ở đây nó chỉ được sử dụng để chỉ ra ranh giới phân biệt”...
Chiến trường chiến dịch
Chiến trường chiến dịch (theater of operations, viết tắt – TO) là một khu vực nhỏ trong chiến trường chiến tranh (theater of war) lớn hơn. Ranh giới của TO được xác định bởi người chỉ huy đang điều phối hoặc cung cấp hỗ trợ cho các hoạt động chiến đấu cụ thể trong TO.
Chiến trường chiến dịch được chia thành các hướng chiến lược hoặc các khu vực quân sự tùy theo thời chiến hay thời bình. Các bộ chỉ huy chiến đấu thống nhất của Bộ Quốc phòng – ví dụ đối với Hoa Kỳ – có trách nhiệm về các hoạt động quân sự (chiến đấu và không chiến đấu) trong phạm vi trách nhiệm của họ.
Lực lượng vũ trang Liên Xô và Nga
Lực lượng vũ trang Liên Xô và Nga phân loại một phân khu địa lý lớn – chẳng hạn như lãnh thổ địa lý lục địa với các khu vực biển, đảo, bờ biển và vùng trời giáp ranh với chúng – là một chiến trường. Thuật ngữ tiếng Nga để chỉ một chiến trường quân sự là “театр военных действий”, viết tắt ТВД (tiếng Anh – TVD).
Bộ phận địa lý này hỗ trợ lập kế hoạch chiến lược và chiến dịch, cho phép các chiến dịch quân sự (military operations) của các mặt trận (fronts). Các mặt trận ban đầu được đặt tên theo địa điểm hoạt động của chúng; ví dụ như Mặt trận Tây Nam (Đế quốc Nga) (1914-1918), Mặt trận Ukraina 1 (1943-1945, chiến đấu ở Ukraine, Ba Lan, Đức và Tiệp Khắc) và Mặt trận phía Bắc (Liên Xô) (tháng 6 đến tháng 8/1941). Trong thời bình, thiếu tính cấp thiết của định hướng chiến lược, các mặt trận được chuyển thành các quân khu (military districts) chịu trách nhiệm về một bộ phận hành quân được giao.
Tuy nhiên, vào năm 1986, Sức mạnh quân sự Liên Xô của Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ đã xác định được 10 TVD lục địa và 4 đại dương, hầu hết chỉ là các khu vực địa lý không có lực lượng hoặc trụ sở: Bắc Mỹ, Nam Mỹ, Châu Phi, Úc, Nam Cực, Bắc Băng Dương, Đại Tây Dương, Ấn Độ Dương, và Thái Bình Dương. Bốn vùng khác – Viễn Đông, Tây, Tây Nam và Nam, đã xác định trụ sở được thành lập vào năm 1979 và 1984. Dường như đã có kế hoạch thành lập trụ sở TVD Tây Bắc trên cơ sở Bộ Tham mưu Quân khu Leningrad.
Ở dạng hiện đại nhất, Bộ chỉ huy cấp cao cho TVD lần đầu tiên được tái lập vào tháng 2/1979 cho vùng Viễn Đông. Harrison đã viết vào những năm 2020 rằng bộ chỉ huy mới bao gồm Quân khu Viễn Đông và Quân khu Ngoại Baikal. Harrison cho biết, một bộ bách khoa toàn thư quân sự chính thức được xuất bản sau khi Liên Xô sụp đổ cho biết rằng Hạm đội Thái Bình Dương của Liên Xô, một lực lượng không quân và một quân đoàn phòng không cũng trực thuộc hoạt động của đội hình mới; và rằng bộ chỉ huy cấp cao đã “phối hợp” với quân đội Việt Nam, Lào, Campuchia và Mông Cổ. Trụ sở chính được đặt tại Ulan-Ude, gần hồ Baikal. Tập đoàn RAND cho biết vào năm 1984 rằng các lực lượng không quân và lục quân của Liên Xô tại Mông Cổ (trực thuộc Quân khu Ngoại Baikal) và các đơn vị của Lực lượng Lục quân Mông Cổ và Không quân Mông Cổ cũng nằm trong quyền sử dụng của họ. Vào tháng 9/1984, ba Bộ tư lệnh cấp cao nữa được thành lập: Miền Tây (HQ Legnica), Tây Nam (HQ Kishinev) và Miền Nam (HQ Baku)
Hoa Kỳ
Thuật ngữ “theater of operations” (chiến trường) được định nghĩa trong các sách hướng dẫn dã chiến của Mỹ là các vùng đất và biển bị xâm chiếm hoặc phòng thủ, bao gồm các khu vực cần thiết cho các hoạt động hành chính liên quan đến các hoạt động quân sự. Theo kinh nghiệm của Thế chiến I, nó thường được coi là một vùng đất rộng lớn trên đó sẽ diễn ra các hoạt động liên tục và được chia thành hai khu vực chính – khu vực chiến đấu hoặc khu vực chiến đấu tích cực và khu vực liên lạc, hoặc khu vực cần thiết để quản lý chiến trường. Khi quân đội tiến lên, cả các khu vực này và các khu vực mà chúng được phân chia sẽ chuyển sang các khu vực địa lý mới do họ kiểm soát./.
