Thuyền (boat) là một phương tiện thủy có nhiều loại và kích cỡ khác nhau, nhưng nhìn chung nhỏ hơn tàu (ship), được phân biệt bởi kích thước, hình dạng, sức chứa hàng hóa hoặc hành khách lớn hơn hoặc khả năng chở thuyền.
Những chiếc thuyền nhỏ thường được tìm thấy trên các tuyến đường thủy nội địa như sông hồ hoặc ở các khu vực ven biển được bảo vệ. Tuy nhiên, một số thuyền, chẳng hạn như thuyền đánh cá voi, được thiết kế để sử dụng ở môi trường xa bờ. Theo thuật ngữ hải quân hiện đại, thuyền là một con tàu đủ nhỏ để có thể chở được trên một con tàu.
Thuyền khác nhau về tỷ lệ và phương pháp xây dựng tùy theo mục đích sử dụng, vật liệu sẵn có hoặc truyền thống địa phương. Ca-nô đã được sử dụng từ thời tiền sử và vẫn được sử dụng trên khắp thế giới để vận chuyển, câu cá và thể thao. Thuyền đánh cá có nhiều kiểu dáng khác nhau, một phần để phù hợp với điều kiện địa phương. Thuyền giải trí được sử dụng để giải trí bao gồm thuyền cao tốc (ski boat), thuyền phao (pontoon boat) và thuyền buồm (sailboat). Nhà thuyền (house boat) có thể được sử dụng để đi nghỉ mát hoặc cư trú lâu dài. Thuyền trung chuyển chèo tay đáy phẳng (lighter) được sử dụng để vận chuyển hàng hóa đến và đi từ những tàu lớn không thể vào gần bờ. Xuồng cứu sinh (lifeboat) có chức năng cứu hộ và an toàn.
Thuyền có thể được đẩy bằng sức người (ví dụ chèo tay, xào chống và mái đẩy đạp chân), gió (ví dụ bằng buồm), và động cơ trong, ngoài (bao gồm chạy xăng, dầu diesel và điện).
Sự khác biệt với các loại tàu thủy thời tiền sử khác
Tàu thủy sớm nhất được coi là bè (raft). Những thứ này lẽ ra đã được sử dụng cho các chuyến đi chẳng hạn như việc định cư ở Úc vào khoảng từ 50.000 đến 60.000 năm trước.
Một chiếc thuyền khác với một chiếc bè ở chỗ nó có được sức nổi bằng cách có hầu hết cấu trúc của nó loại trừ nước bằng một lớp không thấm nước, ví dụ như các tấm ván của thân tàu bằng gỗ, lớp phủ da (hoặc vải bạt) của thuyền currach (thuyền gỗ nhỏ bọc bằng da). Ngược lại, một chiếc bè có khả năng nổi vì nó kết hợp các bộ phận có khả năng nổi với nhau, ví dụ như khúc gỗ, bè tre, bó sậy, phao. Bè tuy bản thân nó không thể chìm trong bất kể điều kiện thông thường nào kể cả bị lật, nhưng được vì không kín nước, chúng không thể sử dụng ở vùng ôn đới, làm hạ thân nhiệt người sử dụng.
Kiểu loại
Những chiếc thuyền đầu tiên có thể là thuyền độc mộc (dugout) hoặc loại gọi là “thuyền ẩn” (hide boat) – làm bằng liên kết cành cây, đùm lại bằng da thú. Chiếc thuyền cổ nhất được tìm thấy trên thế giới, ca-nô Pesse, được tìm thấy ở Hà Lan, là một chiếc thuyền độc mộc được làm từ thân cây rỗng của loài Pinus sylvestris được chế tạo vào khoảng năm 8200 đến 7600 TCN. Chiếc ca-nô này được trưng bày tại Bảo tàng Drents ở Assen, Hà Lan. Những chiếc thuyền độc mộc rất cũ khác cũng đã được trục vớt. Những chiếc thuyền ẩn, được làm bằng cách bao phủ một khung bằng da động vật, có thể có niên đại tương đương với những chiếc thuyền gỗ, nhưng cấu trúc như vậy ít có khả năng tồn tại trong bối cảnh khảo cổ học.
Trong hầu hết các trường hợp, những chiếc thuyền đóng bằng ván được coi là được phát triển từ thuyền gỗ. Có những ví dụ về thuyền gỗ đã được mở rộng: bằng cách làm biến dạng thân tàu dưới tác động của nhiệt, bằng cách nâng cao các cạnh bằng các tấm ván bổ sung, hoặc bằng cách xẻ đôi và thêm một tấm ván ở giữa để làm cho nó rộng hơn. (Một số phương pháp này mới được sử dụng gần đây – không có trình tự phát triển đơn giản). Những chiếc thuyền được đóng bằng ván sớm nhất được biết đến là từ sông Nile, có niên đại từ thiên niên kỷ thứ 3 TCN. Bên ngoài Ai Cập, sớm nhất tiếp theo là từ Anh. Những chiếc thuyền Ferriby có niên đại vào đầu thiên niên kỷ thứ III TCN và cuối thiên niên kỷ thứ ba khu vực Địa Trung Hải. Những chiếc thuyền đóng bằng ván đòi hỏi trình độ công nghệ chế biến gỗ lần đầu tiên có ở thời kỳ đồ đá mới và các phiên bản phức tạp hơn chỉ có thể đạt được ở thời đại đồ đồng.
Phân loại
Thuyền có thể được phân loại theo phương tiện đẩy của chúng. Chúng chia thành:
– Không có động lực đẩy. Điều này liên quan đến việc trôi dạt theo thủy triều hoặc dòng sông.
– Được hỗ trợ bởi các thành viên thủy thủ đoàn trên tàu, sử dụng mái chèo, bánh đẩy hoặc sào chống.
– Chạy bằng buồm.
– Được kéo – bởi con người hoặc gia súc từ bờ sông hoặc kênh (hoặc ở vùng nước rất nông, bằng cách đi bộ trên biển hoặc lòng sông) hoặc bằng tàu khác.
– Chạy bằng máy móc, chẳng hạn như động cơ đốt trong, động cơ hơi nước hoặc bằng ắc-quy và động cơ điện.
Bất kỳ tàu nào cũng có thể sử dụng nhiều hơn một trong các phương pháp này vào những thời điểm khác nhau hoặc kết hợp.
Một số tàu lớn thường được gọi là thuyền (boat). Tàu ngầm là một ví dụ điển hình. Các loại tàu lớn khác thường được gọi là thuyền bao gồm tàu chở hàng Great Lakes, thuyền sông và phà. Mặc dù đủ lớn để chở thuyền riêng và hàng hóa nặng, những tàu này được thiết kế để hoạt động trên đất liền hoặc vùng nước ven biển được bảo vệ.
Thuật ngữ
Thân tàu là bộ phận cấu trúc chính và trong một số trường hợp duy nhất của con thuyền. Nó cung cấp cả sức chứa và sức nổi. Sống tàu là “xương sống” của con thuyền, cũng gọi là ki tàu, một bộ phận cấu trúc dọc mà các khung vuông góc được cố định vào đó. Trên một số thuyền, boong che phủ một phần hoặc toàn bộ thân tàu. Trong khi một con tàu thường có nhiều boong, một chiếc thuyền khó có thể có nhiều hơn một. Phía trên boong thường có các dây cứu sinh, bảo hiểm được nối với các cột chống, các bức vách, thành có thể được đặt trên cùng bởi các khẩu súng hoặc sự kết hợp nào đó của cả hai. Một cabin có thể nhô ra phía trên boong về phía trước, phía sau, dọc theo đường tâm hoặc chiếm phần lớn chiều dài của thuyền. Cấu trúc dọc phân chia không gian bên trong được gọi là vách ngăn.
Đầu trước của thuyền gọi là mũi tàu, đầu sau gọi là đuôi tàu hay lái tàu. Nhìn về phía mũi, phía bên phải được gọi là mạn phải (starboard) và phía bên trái là mạn trái (port).
Vật liệu xây dựng
Cho đến giữa thế kỷ XIX, hầu hết thuyền đều được làm bằng vật liệu tự nhiên, chủ yếu là gỗ, mặc dù vỏ cây và da động vật cũng được sử dụng. Những chiếc thuyền ban đầu bao gồm ca-nô vỏ cây bạch dương, thuyền kayak (chèo tay bằng chèo hai mái hai bên) và thúng bọc da động vật và ca-nô độc mộc được làm từ một khúc gỗ.
Đến giữa thế kỷ XIX, một số thuyền đã được đóng bằng khung sắt hoặc thép nhưng vẫn được đóng ván gỗ. Năm 1855, việc chế tạo thuyền bằng xi măng sắt đã được người Pháp cấp bằng sáng chế và đặt tên là “ferciment”. Đây là một hệ thống trong đó khung dây thép hoặc sắt được chế tạo theo hình thân thuyền và phủ xi măng lên trên. Được gia cố bằng các vách ngăn và cấu trúc bên trong khác, nó chắc chắn nhưng nặng, dễ sửa chữa và nếu được bịt kín đúng cách sẽ không bị rò rỉ hoặc ăn mòn.
Khi các khu rừng ở Anh và Châu Âu tiếp tục bị khai thác quá mức để cung cấp sống cho những chiếc thuyền gỗ lớn hơn, và quy trình Bessemer (được cấp bằng sáng chế năm 1855) đã làm giảm giá thành thép, tàu và thuyền bằng thép bắt đầu trở nên phổ biến hơn. Vào những năm 1930, những chiếc thuyền được chế tạo hoàn toàn bằng thép từ khung đến mạ đã thay thế những chiếc thuyền gỗ trong nhiều mục đích công nghiệp và đội tàu đánh cá. Thuyền giải trí tư nhân bằng thép vẫn còn hiếm. Năm 1895 WH Mullins sản xuất thuyền thép mạ kẽm và đến năm 1930 trở thành nhà sản xuất thuyền giải trí lớn nhất thế giới.
Mullins cũng cung cấp thuyền bằng nhôm từ năm 1895 đến năm 1899 và một lần nữa vào những năm 1920, nhưng phải đến giữa thế kỷ XX, nhôm mới trở nên phổ biến rộng rãi. Mặc dù đắt hơn nhiều so với thép nhưng hợp kim nhôm không bị ăn mòn trong nước muối, cho phép chịu tải tương tự như thép nhưng trọng lượng nhẹ hơn nhiều.
Khoảng giữa những năm 1960, những chiếc thuyền làm bằng sợi thủy tinh (fiberglass hay glassfibre) trở nên phổ biến, đặc biệt là những chiếc thuyền giải trí. Sợi thủy tinh còn được gọi là “GRP” (nhựa gia cố bằng sợi thủy tinh) ở Anh và “FRP” (đối với nhựa gia cố bằng sợi) ở Mỹ. Thuyền sợi thủy tinh rất chắc chắn và không bị rỉ sét, ăn mòn hoặc mục nát. Thay vào đó, chúng dễ bị thoái hóa cấu trúc do ánh sáng mặt trời và nhiệt độ khắc nghiệt trong suốt vòng đời của chúng. Cấu trúc sợi thủy tinh có thể được làm cứng hơn bằng các tấm bánh sandwich, trong đó sợi thủy tinh bao quanh một lõi nhẹ như balsa hoặc bọt.
Đúc nguội là một phương pháp xây dựng hiện đại, sử dụng gỗ làm thành phần kết cấu. Trong một quy trình đúc nguội, các dải gỗ rất mỏng được xếp chồng lên nhau. Mỗi lớp được phủ một lớp nhựa, tiếp theo là một lớp xen kẽ theo hướng khác được đặt lên trên. Các lớp tiếp theo có thể được ghim hoặc gắn chặt bằng cơ học với lớp trước, hoặc được đóng gói bằng trọng lượng hoặc chân không để tạo lực nén và ổn định cho đến khi nhựa đông lại. Một quy trình thay thế sử dụng các tấm ván ép mỏng được tạo hình trên khuôn nam dùng một lần và phủ một lớp epoxy.
Động lực đẩy
Các phương tiện đẩy thuyền phổ biến nhất như sau:
– Động cơ:
+ Động cơ bên trong.
+ Truyền động đuôi tàu (bên trong/ngoài).
+ Động cơ phía ngoài.
+ Bánh xe mái chèo.
+ Thiết bị phản lực nước.
+ Cánh quạt gió.
– Sức người (chèo, chống, kéo…)
– Bằng gió (buồm).
Độ nổi
Một chiếc thuyền chuyển trọng lượng của nó trong nước, bất kể nó được làm bằng gỗ, thép, sợi thủy tinh hay thậm chí là bê tông. Nếu trọng lượng được thêm vào thuyền, thể tích của thân tàu được kéo xuống dưới mực nước sẽ tăng lên để giữ cho sự cân bằng trên và dưới bề mặt bằng nhau. Thuyền có độ nổi tự nhiên hoặc được thiết kế. Vượt quá nó sẽ khiến con thuyền trước tiên là chìm trong nước, tiếp đến nước dễ dàng hơn so với khi được chất tải đúng cách, và cuối cùng, nếu bị quá tải bởi bất kỳ sự kết hợp nào giữa cấu trúc, hàng hóa và nước, sẽ chìm.
Vì các tàu thương mại phải được chất tải đúng cách để được an toàn và do biển trở nên kém nổi hơn ở các khu vực nước lợ như Baltic, nên dòng Plimsoll đã được đưa ra để ngăn chặn tình trạng quá tải.
Phân loại của Liên minh Châu Âu
Kể từ năm 1998, tất cả các thuyền và sà-lan giải trí mới được đóng ở Châu Âu có chiều dài 2,5-24 m phải tuân thủ Chỉ thị Tàu thuyền Giải trí (RCD) của EU. Chỉ thị thiết lập bốn loại cho phép các điều kiện sóng và gió cho phép đối với các tàu thuộc mỗi loại:
– Loại A – thuyền có thể di chuyển an toàn ở mọi vùng nước.
– Loại B – thuyền bị hạn chế di chuyển ngoài khơi. (Gió cấp 8 và sóng cao tới 4 m).
– Loại C – thuyền bị giới hạn trong việc di chuyển ven bờ (ven biển). (Gió cấp 6 & sóng cao tới 2 m).
– Loại D – thuyền được giới hạn ở sông, kênh và hồ nhỏ. (Gió cấp 4 và sóng cao tới 0,5 m).
Châu Âu là nhà sản xuất thuyền giải trí chính (nơi sản xuất thứ hai trên thế giới nằm ở Ba Lan). Các thương hiệu châu Âu được biết đến trên toàn thế giới – trên thực tế, đây là những thương hiệu đã tạo ra RCD và đặt ra tiêu chuẩn cho các nhà máy đóng tàu trên toàn thế giới./.
