Trong triết học, chủ nghĩa duy vật lý (physicalism) là quan điểm cho rằng “mọi thứ đều là vật lý”, rằng “không có gì vượt trên” vật lý, hoặc rằng mọi thứ đều phụ thuộc vào vật lý. Nó trái ngược với chủ nghĩa duy tâm (idealism), theo đó thế giới phát sinh từ tâm trí. Chủ nghĩa duy vật lý là một dạng của chủ nghĩa nhất nguyên bản thể học – một quan điểm “một thực thể” về bản chất của thực tại, không giống như quan điểm “hai thực thể” (chủ nghĩa nhị nguyên tâm-thân) hoặc “nhiều thực thể” (chủ nghĩa đa nguyên). Cả định nghĩa của “vật lý” và ý nghĩa của chủ nghĩa duy vật lý đều đã được tranh luận.
Chủ nghĩa duy vật lý có liên quan chặt chẽ với chủ nghĩa duy vật (materialism), và đã phát triển từ chủ nghĩa duy vật với những tiến bộ trong khoa học vật lý trong việc giải thích các hiện tượng quan sát được. Các thuật ngữ “chủ nghĩa duy vật lý” và “chủ nghĩa duy vật” thường được sử dụng thay thế cho nhau, nhưng có thể phân biệt dựa trên các hàm ý triết học của chúng. Chủ nghĩa duy vật lý bao gồm vật chất, nhưng cũng bao gồm năng lượng, định luật vật lý, không gian, thời gian, cấu trúc, quá trình vật lý, thông tin, trạng thái và lực, trong số những thứ khác, như được mô tả bởi vật lý và các khoa học khác, như một phần của vật lý theo nghĩa nhất nguyên. Theo quan điểm duy vật lý, ngay cả các khái niệm trừu tượng như toán học, đạo đức, ý thức, chủ ý và ý nghĩa cũng được coi là các thực thể vật lý, mặc dù chúng có thể bao gồm một đối tượng bản thể học lớn và một cấu trúc phức tạp về mặt nhân quả.
Theo một cuộc khảo sát năm 2020, chủ nghĩa duy vật lý là quan điểm chiếm đa số trong giới triết gia, nhưng vẫn còn sự phản đối đáng kể đối với chủ nghĩa duy vật lý.
Ngoài triết học, chủ nghĩa duy vật lý còn có thể ám chỉ đến sở thích hoặc quan điểm cho rằng vật lý nên được coi là cách tốt nhất và duy nhất để diễn đạt sự thật về thế giới hoặc thực tế.
Định nghĩa của chủ nghĩa duy vật lý trong triết học
Thuật ngữ “chủ nghĩa duy vật lý” (physicalism) được Otto Neurath và Rudolf Carnap đưa vào triết học vào những năm 1930.
Việc sử dụng “vật lý” trong chủ nghĩa duy vật lý là một khái niệm triết học và có thể phân biệt với các định nghĩa thay thế được tìm thấy trong tài liệu (ví dụ, Karl Popper định nghĩa một mệnh đề vật lý là mệnh đề ít nhất về mặt lý thuyết có thể bị phủ nhận bằng quan sát). Trong bối cảnh này, “thuộc tính vật lý” có thể là sự kết hợp siêu hình hoặc logic của các thuộc tính là vật lý theo nghĩa thông thường. Người ta thường diễn đạt khái niệm “sự kết hợp siêu hình hoặc logic của các thuộc tính” bằng cách sử dụng khái niệm siêu nhiên: Thuộc tính A được cho là siêu nhiên trên thuộc tính B nếu bất kỳ thay đổi nào trong A nhất thiết ngụ ý sự thay đổi trong B. Vì bất kỳ thay đổi nào trong sự kết hợp các thuộc tính phải bao gồm sự thay đổi trong ít nhất một thuộc tính thành phần, chúng ta thấy rằng sự kết hợp thực sự siêu nhiên trên các thuộc tính riêng lẻ. Mục đích của phần mở rộng này là những người theo chủ nghĩa duy vật lý thường cho rằng có sự tồn tại của nhiều khái niệm trừu tượng khác nhau phi vật lý theo nghĩa thông thường của từ này; do đó, chủ nghĩa duy vật lý không thể được định nghĩa theo cách phủ nhận sự tồn tại của những khái niệm trừu tượng này. Ngoài ra, chủ nghĩa duy vật lý được định nghĩa theo thuật ngữ siêu nhiên không ngụ ý rằng tất cả các thuộc tính trong thế giới thực đều giống hệt với các thuộc tính vật lý. Do đó, nó tương thích với khả năng thực hiện nhiều lần.
Từ khái niệm siêu việt, có thể thấy rằng, giả sử các đặc tính tinh thần, xã hội và sinh học xuất hiện trên các đặc tính vật lý, thì hai thế giới giả định không thể giống hệt nhau về các đặc tính vật lý nhưng lại khác nhau về các đặc tính tinh thần, xã hội hoặc sinh học.
Hai cách tiếp cận phổ biến để định nghĩa “chủ nghĩa duy vật lý” là cách tiếp cận dựa trên lý thuyết và cách tiếp cận dựa trên đối tượng. Quan niệm dựa trên lý thuyết của chủ nghĩa duy vật lý đề xuất rằng “một thuộc tính là vật lý nếu và chỉ nếu nó là loại thuộc tính mà lý thuyết vật lý cho chúng ta biết hoặc là một thuộc tính siêu hình (hoặc logic) phụ thuộc vào loại thuộc tính mà lý thuyết vật lý cho chúng ta biết”. Tương tự như vậy, quan niệm dựa trên đối tượng tuyên bố rằng “một thuộc tính là vật lý nếu và chỉ nếu: nó là loại thuộc tính cần thiết cho một giải thích đầy đủ về bản chất nội tại của các đối tượng vật lý mẫu mực và các thành phần của chúng hoặc là một thuộc tính siêu hình (hoặc logic) phụ thuộc vào loại thuộc tính cần thiết cho một giải thích đầy đủ về bản chất nội tại của các đối tượng vật lý mẫu mực và các thành phần của chúng”.
Các nhà vật lý theo truyền thống đã lựa chọn một đặc điểm “dựa trên lý thuyết” của vật lý theo quan điểm vật lý hiện tại hoặc vật lý tương lai (lý tưởng). Hai quan niệm dựa trên lý thuyết này về vật lý đại diện cho cả hai mặt của thế tiến thoái lưỡng nan của Hempel (được đặt theo tên của cố triết gia khoa học và nhà kinh nghiệm logic Carl Gustav Hempel): một lập luận chống lại các hiểu biết dựa trên lý thuyết về vật lý. Nói một cách rất sơ lược, thế tiến thoái lưỡng nan của Hempel là nếu chúng ta định nghĩa vật lý bằng cách tham chiếu đến vật lý hiện tại, thì chủ nghĩa vật lý rất có thể là sai, vì rất có thể (theo siêu quy nạp bi quan) rằng phần lớn vật lý hiện tại là sai. Nhưng nếu thay vào đó, chúng ta định nghĩa vật lý theo quan điểm vật lý tương lai (lý tưởng) hoặc đã hoàn thành, thì chủ nghĩa vật lý là mơ hồ hoặc không xác định một cách vô vọng.
Trong khi sức mạnh của thế tiến thoái lưỡng nan của Hempel chống lại các quan niệm dựa trên lý thuyết về vật lý vẫn còn bị tranh cãi, các quan niệm “không dựa trên lý thuyết” thay thế về vật lý cũng đã được đề xuất. Ví dụ, Frank Jackson đã lập luận ủng hộ quan niệm “dựa trên đối tượng” đã đề cập ở trên về vật lý. Một phản đối đối với đề xuất này, mà Jackson lưu ý, là nếu hóa ra thuyết toàn tâm hay thuyết toàn nguyên tâm là đúng, thì một cách hiểu phi duy vật như vậy về vật lý sẽ đưa ra kết quả phản trực giác rằng thuyết duy vật vẫn đúng, vì các đặc tính như vậy sẽ xuất hiện trong một bản tường trình đầy đủ về các ví dụ tiêu biểu của vật lý.
David Papineau và Barbara Montero đã đưa ra và sau đó bảo vệ đặc điểm “via negativa” của vật lý. Cốt lõi của chiến lược via negativa là hiểu vật lý theo nghĩa nó không phải là gì: tinh thần. Nói cách khác, chiến lược via negativa hiểu vật lý là “phi tinh thần”. Một phản đối đối với quan niệm via negativa về vật lý là (giống như quan niệm dựa trên đối tượng) nó thiếu các nguồn lực để phân biệt chủ nghĩa nhất nguyên trung lập (hoặc chủ nghĩa toàn nguyên tâm lý) với chủ nghĩa duy vật lý. Hơn nữa, Restrepo lập luận rằng quan niệm về vật lý này làm cho các thực thể phi vật lý cốt lõi của siêu hình học phi vật lý, như Chúa, linh hồn Descartes và các con số trừu tượng, trở nên vật lý, và do đó hoặc là sai hoặc là đúng một cách tầm thường: “Chúa không thể xác định được về mặt tinh thần và phi sinh học là thứ đã tạo ra vũ trụ. Giả sử thuyết xuất hiện là đúng, các đặc tính xuất hiện phi vật lý không thể xác định được về mặt tinh thần và phi sinh học là các hiệu ứng phi tuyến tính của một số sự sắp xếp vật chất. Linh hồn Descartes phi vật chất không thể xác định được về mặt tinh thần và phi sinh học là một trong những thứ tương tác nhân quả với một số hạt nhất định (trùng với tuyến tùng). Số tám của Plato không thể xác định được về mặt tinh thần và phi sinh học là số lượng các hành tinh quay quanh Mặt trời”.
…
