Tài sản công (public property) là tài sản dành cho mục đích sử dụng công cộng. Thuật ngữ này có thể được sử dụng để mô tả mục đích sử dụng của tài sản hoặc để mô tả đặc điểm quyền sở hữu của tài sản đó (thuộc sở hữu chung của toàn thể dân chúng của một quốc gia). Điều này trái ngược với tài sản tư nhân (private property), thuộc sở hữu của một cá nhân hoặc các thực thể nhân tạo đại diện cho lợi ích tài chính của cá nhân, chẳng hạn như các tập đoàn. Quyền sở hữu của nhà nước, còn được gọi là quyền sở hữu công cộng, quyền sở hữu của chính phủ hoặc tài sản nhà nước, là quyền sở hữu tài sản thuộc về nhà nước, chứ không phải của một cá nhân hoặc cộng đồng.
Sự khác biệt so với tài sản tư nhân
Nhà kinh tế học người Mỹ Armen A. Alchian đã khám phá ra điểm khác biệt giữa tài sản công và tài sản tư, kết luận rằng một sự khác biệt độc đáo nằm ở những hạn chế đặt ra đối với khả năng chuyển nhượng của nó. Nghĩa là, một đặc điểm quan trọng của tài sản công nằm ở chỗ chủ sở hữu của chúng không thể bán hoặc chuyển nhượng chúng cho người khác. Theo Alchian, tài sản tư là thứ có thể được chuyển nhượng theo quyết định của chủ sở hữu, trong khi tài sản công là thứ không thể.
Do đó, do không có sự trao đổi trong phần lớn những gì là tài sản công và do đó không có giá thị trường phản ánh giá trị của nó, nên chính phủ khó có thể định giá tài sản của mình. Điều này có thể dẫn đến các vấn đề về tính toán kinh tế.
Cả hai quyền đối với tài sản công và tư đều được xác định một phần bởi chính phủ. Chủ sở hữu tài sản tư có thể kiểm soát nó theo quyết định của riêng mình, trong khi nhà nước có quyền đánh thuế và quốc hữu hóa nó, hoặc sử dụng tạm thời nó. Sự khác biệt giữa tài sản công và tư nằm ở khả năng chuyển nhượng của chúng.
Hầu hết tài sản công đều do chính phủ cung cấp và không tính phí riêng cho người sử dụng mà mở cửa cho công chúng. Tuy nhiên, không đúng khi nói rằng tất cả tài sản công đều có thể được công chúng sử dụng miễn phí. Nhiều hàng hóa công chỉ được cung cấp cho một số nhóm dân số, chẳng hạn như chăm sóc người già và sân chơi cho trẻ em. Nghĩa là, “công cộng” có thể thay đổi và trên thực tế không xác định bản chất công cộng hay tư nhân của nó.
Trong chủ nghĩa Marx
Karl Marx mô tả sở hữu tư nhân là quan hệ xã hội cơ bản của xã hội tư sản, nơi nó được sử dụng để chiếm đoạt lao động của nhà tư bản. Marx cho rằng sở hữu công sẽ thay thế sở hữu tư nhân, như một sự thay đổi lịch sử tự nhiên của mối quan hệ sở hữu.
Mọi quan hệ sở hữu trong quá khứ đều liên tục thay đổi theo sự thay đổi của các điều kiện lịch sử.
Ví dụ, Cách mạng Pháp đã xóa bỏ chế độ sở hữu phong kiến để ủng hộ chế độ sở hữu tư sản.
Đặc điểm nổi bật của chủ nghĩa cộng sản không phải là xóa bỏ sở hữu nói chung, mà là xóa bỏ sở hữu tư sản. Nhưng sở hữu tư nhân tư sản hiện đại là biểu hiện cuối cùng và đầy đủ nhất của hệ thống sản xuất và chiếm hữu sản phẩm, dựa trên sự đối kháng giai cấp, trên sự bóc lột của số đông bởi số ít.
“Theo nghĩa này, lý thuyết của những người Cộng sản có thể được tóm tắt trong một câu duy nhất: Bãi bỏ chế độ tư hữu”. Marx & Engels: Thư viện: 1848: Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản: Chương 2
Nhìn chung, trong chủ nghĩa Marx, tài sản tư nhân được hiểu là tài sản được giai cấp tư sản sử dụng để tăng tư bản.
Tài sản của quân vương
Trong nền dân chủ đại diện hiện đại, “tài sản công” được cho là do người dân sở hữu như một tài sản chung hoặc được chính phủ nắm giữ ủy thác vì lợi ích chung. Ở nhiều vùng của Khối thịnh vượng chung, tài sản như vậy được cho là do quân qương (nhà vua hoặc nữ hoàng) sở hữu. Ví dụ bao gồm đất đai của quân vương, bản quyền của quân vương và các khu vực phụ thuộc của quân vương.
Ví dụ
Liên Xô
Theo Hiến pháp Liên Xô năm 1977: “Tài sản nhà nước, tức là tài sản chung của nhân dân Liên Xô, là hình thức chủ yếu của tài sản xã hội chủ nghĩa”.
“Đất đai, khoáng sản, nước và rừng là tài sản độc quyền của nhà nước. Nhà nước sở hữu các phương tiện sản xuất cơ bản trong công nghiệp, xây dựng và nông nghiệp; phương tiện vận tải và thông tin liên lạc; ngân hàng; tài sản của các tổ chức thương mại do nhà nước điều hành và các tiện ích công cộng, và các doanh nghiệp do nhà nước điều hành khác; hầu hết nhà ở đô thị; và các tài sản khác cần thiết cho mục đích của nhà nước”. Điều 11
Nhưng bản thân “tài sản công” như một hình thức riêng biệt đã không được dự kiến, thay vào đó là quyền sở hữu xã hội đối với các phương tiện sản xuất.
Hoa Kỳ
Ở Alaska từ những năm 1950 đã hoạt động theo mô hình tài sản công trong lĩnh vực tài nguyên. Có gần một phần ba tiểu bang có trữ lượng dầu mỏ khổng lồ. Để thực hiện quyền đối với tài sản công vào năm 1976, Quỹ thường trực Alaska đã được thành lập, bao gồm 25% phí hàng năm từ thu nhập của các công ty sản xuất dầu tư nhân.
Quỹ đó là tài sản công của toàn dân. Điều này được thể hiện qua việc trả cổ tức cho tất cả công dân (trừ tội phạm bị kết án). Giá trị trung bình của cổ tức là từ 600 đến 1500 USD, trong năm 2020 là 992 USD.
Canada
Tại Canada, Nợ công và Tài sản công thuộc thẩm quyền lập pháp độc quyền của quốc hội Canada, thay vì Nữ hoàng hay chính quyền địa phương, theo Đạo luật Hiến pháp năm 1867 và 1982, điều 91.
Đất chung
Đất chung là đất công cộng của cộng đồng làng xã để chăn nuôi gia súc, trồng ngũ cốc, đánh bắt cá. Đất rừng được sử dụng để khai thác gỗ./.
