Tổng quan:
– Tên gọi, số hiệu: K-141 Kursk (tên thành phố «Курск»)
– Đặt ky: năm 1990
– Ra mắt: năm 1994
– Được đưa vào hoạt động ngày 30/12/1994
– Lâm nạn: ngày 12/8/2000 (Tất cả 118 thành phần thủy thủ đoàn bị hi sinh tại độ sâu 100 m nước ở biển Barents)
– Tình trạng: Được nâng lên khỏi đáy biển (trừ mũi tàu bị hủy hoại sau các vụ nổ) và được kéo về xưởng đóng tàu và tháo dỡ
– Kiểu loại: Tàu ngầm lớp Oscar II
– Lượng giãn nước: 13.400-16.400 tấn
– Chiều dài: 154,0 m
– Độ rộng: 18,2 m
– Mớn nước: 9,0 m
– Động cơ đẩy: 2 lò phản ứng hạt nhân OK-650b (HEU <= 45%), 2 tuabin hơi nước, hai chân vịt 7 cánh
– Tốc độ: 32 hl/g (59 km/h) khi lặn, 16 hl/g (30 km/h) khi nổi
– Độ sâu kiểm tra: 300-500 m
– Kíp tàu: 44 sĩ quan, 68 quân nhân
– Hệ thống vũ khí: 24 × SS-N-19/P-700 Granit, ống phóng ngư lôi 4 × 533 mm và 2 × 650 mm (mũi tàu); 24 ngư lôi.
– Cảng nhà: Vidyayevo, Nga.
K-141 Kursk là tàu ngầm tên lửa hành trình chạy bằng năng lượng hạt nhân của Hải quân Nga.
Ngày 12/8/2000, K-141 Kursk bị tai nạn khi lặn và chìm ở biển Barents, làm chết toàn bộ 118 thành viên thủy thủ đoàn trên tàu.
K-141 Kursk là một tàu ngầm Project 949A lớp Antey (Aнтей) thuộc lớp Oscar (NATO định danh, gọi là Oscar II – lớp tàu ngầm áp chót của lớp Oscar). Việc xây dựng bắt đầu vào năm 1990 tại các nhà máy đóng tàu quân sự của Hải quân Liên Xô ở Severodvinsk, gần Arkhangelsk, phía Bắc nước Nga. Trong quá trình chế tạo K-141, Liên Xô sụp đổ; công việc vẫn tiếp tục, và nó trở thành một trong những con tàu hải quân đầu tiên được hoàn thành sau vụ sụp đổ. Năm 1993 K-141 được đặt tên là Kursk nhân kỷ niệm 50 năm trận chiến Kursk (trận chiến xe tăng lớn nhất trong lịch sử giữa Đức và Liên Xô). K-141 được Nga kế thừa và hạ thủy vào năm 1994, trước khi được Hải quân Nga đưa vào biên chế vào ngày 30/12, như một phần của Hạm đội Phương Bắc Nga.
Thiết kế Antey là thành tựu cao nhất của công nghệ tàu ngầm hạt nhân của Liên Xô. Chúng là tàu ngầm mang tên lửa hành trình lớn thứ hai từng được chế tạo, sau khi một số tàu ngầm mang tên lửa đạn đạo lớp Ohio được chuyển đổi để mang tên lửa hành trình vào năm 2007. Nó được chế tạo để đánh bại toàn bộ nhóm tác chiến tàu sân bay của Hoa Kỳ. Một quả ngư lôi Type 65 duy nhất mang đầu đạn nặng 450 kg đủ mạnh để đánh chìm một tàu sân bay. Cả tên lửa và ngư lôi đều có thể được trang bị đầu đạn hạt nhân. Tàu dài hơn 9,1 m so với lớp tàu ngầm Oscar I trước đó. Các sĩ quan cấp cao có các phòng nghỉ riêng và toàn bộ phi hành đoàn được trang bị phòng tập thể dục.
Vỏ bên ngoài, được làm bằng thép không gỉ niken, crom cao, dày 8,5 mm (có vị trí dày đến 50,8 cm), có khả năng chống ăn mòn đặc biệt tốt và dấu hiệu từ tính thấp giúp ngăn chặn sự phát hiện của các hệ thống máy dò dị thường từ MAD (magnetic anomaly detector) của Hoa Kỳ. Nó được thiết kế để có thể lặn trong nước tới 120 ngày. Cấu trúc thượng tầng tháp chỉ huy được gia cố để cho phép nó xuyên qua lớp băng ở Bắc Cực. Tàu ngầm được trang bị 24 tên lửa hành trình SS-N-19/P-700 Granit, và 8 ống phóng ngư lôi ở mũi tàu: 4 ống 533 mm và 4 ống 650 mm. Tên lửa Granit có tầm bắn 550 km, có khả năng bay siêu âm ở độ cao trên 20 km. Chúng được thiết kế để vây ráp các tàu của đối phương và chọn các mục tiêu riêng lẻ một cách thông minh, kết thúc bằng việc bổ nhào vào mục tiêu. Các ống phóng ngư lôi có thể được sử dụng để phóng ngư lôi hoặc tên lửa chống hạm có tầm bắn 50 km. Vũ khí của nó bao gồm 18 tên lửa chống ngầm SS-N-16 “Stallion”.
Kursk là một phần của Hạm đội Phương Bắc của Nga, đã bị cắt giảm kinh phí trong suốt những năm 1990. Nhiều tàu ngầm tại đây đã neo đậu và rỉ sét trong Căn cứ Hải quân Zapadnaya Litsa, cách Murmansk 100 km. Đã diễn ra rất ít công việc để duy trì tất cả các thiết bị phải kiểm tra trước thiết yếu nhất, bao gồm cả thiết bị tìm kiếm và cứu nạn. Các thủy thủ của Hạm đội Phương Bắc đã không được trả lương vào giữa những năm 1990.
Trong 5 năm phục vụ của mình, Kursk chỉ hoàn thành một nhiệm vụ do thiếu kinh phí. 6 tháng triển khai đến Biển Địa Trung Hải vào mùa hè năm 1999 để theo dõi Hạm đội 6 của Hoa Kỳ ứng phó với cuộc khủng hoảng Kosovo. Do đó, nhiều thành viên thủy thủ đoàn có rất ít thời gian trên biển và thiếu kinh nghiệm.
Tập trận hải quân và thảm họa
Kursk tham gia cuộc tập trận “Summer-X”, cuộc tập trận hải quân quy mô lớn đầu tiên được Hải quân Nga lên kế hoạch trong hơn một thập kỷ, vào ngày 10/8/2000. Nó bao gồm 30 tàu bao gồm cả soái hạm Pyotr Velikiy của hạm đội, 4 tàu ngầm tấn công, và một đội tàu nhỏ hơn. Thủy thủ đoàn theo tàu được đánh giá xuất sắc và được công nhận là thủy thủ đoàn tàu ngầm tốt nhất trong Hạm đội Phương Bắc. Khi đang trong một cuộc tập trận, Kursk đã nạp đầy đủ vũ khí chiến đấu. Nó là một trong số ít tàu được phép mang tải trọng chiến đấu mọi lúc.
Vụ nổ
Vào ngày đầu tiên của cuộc tập trận, Kursk đã phóng thành công tên lửa Granit được trang bị đầu đạn giả. Hai ngày sau, vào sáng ngày 12/8, Kursk chuẩn bị bắn ngư lôi giả vào tàu tuần dương lớp Kirov Pyotr Velikiy. Những ngư lôi thực hành này không có đầu đạn nổ và được sản xuất và thử nghiệm ở tiêu chuẩn chất lượng thấp hơn nhiều. Vào lúc 11:28 giờ địa phương (07:28 UTC), đã xảy ra một vụ nổ khi đang chuẩn bị khai hỏa. Báo cáo cuối cùng của Hải quân Nga về thảm họa kết luận vụ nổ là do một trong những ngư lôi Type 65 chạy bằng nhiên liệu hydro peroxit của Kursk bị hỏng. Một cuộc điều tra sau đó kết luận rằng peroxide thử nghiệm cao HTP (high-test peroxide), một dạng hydrogen peroxide đậm đặc được sử dụng làm chất đẩy cho ngư lôi, đã thấm qua một mối hàn bị lỗi trong vỏ ngư lôi. Khi HTP tiếp xúc với chất xúc tác, nó nhanh chóng mở rộng theo hệ số 5000, tạo ra một lượng lớn hơi nước và oxy. Áp suất tạo ra bởi HTP mở rộng làm vỡ thùng nhiên liệu dầu hỏa trong ngư lôi và gây ra một vụ nổ tương đương 100-250 kg thuốc nổ TNT. Chiếc tàu ngầm bị chìm ở vùng nước tương đối nông, độ sâu 108 m cách khoảng 135 km ngoài khơi Severomorsk, tọa độ 69°40′N, 37°35′E. Một vụ nổ thứ hai 135 giây sau sự vụ ban đầu tương đương với 3-7 tấn thuốc nổ TNT. Các vụ nổ làm nổ một lỗ lớn trên thân tàu và khiến 3 khoang đầu tiên của tàu ngầm bị sập, giết chết hoặc mất khả năng hoạt động của tất cả trừ 23 trong số 118 nhân viên trên tàu.
Nỗ lực cứu hộ
Hải quân Anh và Na Uy đề nghị hỗ trợ, nhưng Nga ban đầu từ chối mọi sự giúp đỡ. Tất cả 118 thủy thủ và sĩ quan trên tàu Kursk thiệt mạng. Bộ Hải quân Nga ban đầu nói với công chúng rằng phần lớn thủy thủ đoàn đã hi sinh trong vài phút sau vụ nổ, nhưng vào ngày 21/8, các thợ lặn Na Uy và Nga đã tìm thấy 24 thi thể trong khoang thứ 9, khoang tuabin ở phía lái tàu. Sĩ quan Dmitri Kolesnikov đã viết một bức thư liệt kê tên của 23 thủy thủ còn sống trong khoang sau khi con tàu bị chìm.
Kursk được trang bị hệ thống tái sinh không khí (hấp thụ carbon dioxide và giải phóng oxy) trong trường hợp khẩn cấp. Tuy nhiên, các hộp chất tái sinh bị nhiễm nước biển và kết quả là phản ứng hóa học gây cháy làm tiêu hao lượng oxy sẵn có. Cuộc điều tra cho thấy một số người tạm thời sống sót sau đám cháy bằng cách ngâm mình trong nước, vì các vết cháy trên vách ngăn cho thấy nước ở mức ngang lưng vào thời điểm đó. Cuối cùng, các thủy thủ còn lại bị chết cháy hoặc chết ngạt.
Tổng thống Nga Vladimir Putin, mặc dù được thông báo ngay lập tức về thảm kịch, nhưng hải quân cho biết họ đã kiểm soát được tình hình và cuộc giải cứu sắp xảy ra. Ông đã đợi 5 ngày trước khi kết thúc kỳ nghỉ của mình tại một khu nghỉ dưỡng dành cho tổng thống ở Sochi trên Biển Đen. Putin chỉ mới bắt đầu nhiệm kỳ tổng thống 4 tháng, và công chúng cũng như giới truyền thông cực kỳ chỉ trích quyết định ở lại một khu nghỉ mát bên bờ biển của ông. Xếp hạng rất thuận lợi của ông đã giảm đáng kể. Phản ứng của tổng thống tỏ ra nhẫn tâm và các hành động của chính phủ có vẻ không đủ năng lực. Một năm sau, ông nói, “Lẽ ra tôi nên quay lại Moscow, nhưng sẽ không có gì thay đổi. Tôi có cùng mức độ giao tiếp ở Sochi và Moscow, nhưng từ quan điểm PR, tôi có thể thể hiện sự háo hức đặc biệt nếu trở về”.
Cứu hộ tàu ngầm
Một tập đoàn được thành lập bởi các công ty Hà Lan Mammoet và Smit International đã được Nga trao hợp đồng nâng tàu lên khỏi mặt nước, không bao gồm phần mũi tàu. Họ đã sửa đổi chiếc sà lan Giant 4 để nâng Kursk lên và thu hồi những gì còn lại của các thủy thủ.
Trong các hoạt động trục vớt vào năm 2001, nhóm nghiên cứu lần đầu tiên cắt mũi tàu khỏi thân tàu bằng cách sử dụng một sợi cáp có nạm cacbua vonfram. Vì công cụ này có khả năng gây ra tia lửa có thể đốt cháy các túi khí phản ứng còn lại, chẳng hạn như hydro, nên thao tác được thực hiện cẩn thận. Phần lớn phần mũi tàu bị bỏ đi và phần còn lại của con tàu được kéo đến Severomorsk và đưa vào ụ nổi để phân tích.
Phần còn lại của khoang lò phản ứng của Kursk đã được kéo đến Vịnh Sayda trên bán đảo Kola phía Bắc của Nga, nơi có hơn 50 khoang lò phản ứng nổi tại các điểm cầu tàu, sau khi một nhà máy đóng tàu đã lấy hết nhiên liệu ra khỏi con tàu vào đầu năm 2003.
Một số mảnh vỡ của ngư lôi và ống phóng ngư lôi từ mũi tàu đã được thu hồi và phần còn lại bị phá hủy bằng thuốc nổ vào năm 2002.
Kết quả điều tra chính thức
Bất chấp quan điểm đã tuyên bố của hải quân rằng một vụ va chạm với tàu nước ngoài đã gây ra sự kiện này, một báo cáo do chính phủ đưa ra cho rằng thảm họa là do một vụ nổ ngư lôi gây ra khi peroxide thử nghiệm cao (HTP), một dạng cô đặc cao hydrogen peroxide, bị rò rỉ từ một mối hàn bị lỗi trong vỏ của ngư lôi. Báo cáo cho thấy vụ nổ ban đầu đã phá hủy khoang chứa ngư lôi và giết chết tất cả mọi người trong khoang số 1. Vụ nổ đi vào khoang thứ hai và có lẽ là khoang thứ ba và thứ tư thông qua một lỗ thông hơi điều hòa không khí. Tất cả 36 người trong đài chỉ huy tại khoang thứ hai đã ngay lập tức bị vụ nổ làm cho bất tỉnh và có thể thiệt mạng. Vụ nổ đầu tiên gây ra hỏa hoạn làm tăng nhiệt độ của khoang lên hơn 2.700 °C. Sức nóng khiến các đầu đạn của 5-7 quả ngư lôi phát nổ bổ sung, tạo ra một vụ nổ tương đương với 2-3 tấn TNT đo được 4,2 độ Richter trên các máy đo địa chấn trên khắp châu Âu và được phát hiện ở khoảng cách rất xa, như Alaska.
Một giải thích khác
Phó Đô đốc Valery Ryazantsev khác với kết luận chính thức của chính phủ. Ông cho rằng việc huấn luyện không đầy đủ, bảo dưỡng kém và kiểm tra không đầy đủ đã khiến phi hành đoàn sử dụng sai vũ khí. Trong quá trình kiểm tra tàu con bị đắm, các nhà điều tra đã thu hồi được một bản sao bị cháy một phần của hướng dẫn an toàn khi nạp ngư lôi HTP, nhưng hướng dẫn dành cho một loại ngư lôi khác đáng kể và không bao gồm các bước thiết yếu để kiểm tra van khí. Sư đoàn 7, Đội tàu ngầm số 1 chưa bao giờ kiểm tra trình độ và khả năng sẵn sàng bắn ngư lôi HTP của thủy thủ đoàn Kursk. Thủy thủ đoàn của Kursk không có kinh nghiệm với ngư lôi chạy bằng HTP và chưa được đào tạo về cách xử lý hoặc bắn ngư lôi chạy bằng HTP. Do thiếu kinh nghiệm và thiếu đào tạo, cộng với việc kiểm tra và giám sát không đầy đủ, và vì thủy thủ đoàn của Kursk đã tuân theo các hướng dẫn sai lầm khi nạp ngư lôi thực hành, Ryazantsev tin rằng họ đã gây ra một chuỗi sự kiện dẫn đến vụ nổ./.
