Giống như với tàu mặt nước, tính thời sự việc phân loại tàu liên quan đến các giai đoạn lịch sử khác nhau, liên quan đến sự phát triển về kỹ thuật, công nghệ và năng lực tác chiến của chúng trong hải quân. Ngày nay, gần như người ta đã quên đi một loại tàu chiến mặt nước chủ lực của thế kỉ XVII – ship-of-the-line, hay chỉ ngay mới đây, đầu thế kỉ XX, người ta cũng không còn để tâm đến một loại tàu khác đã từng làm chủ mặt biển – thiết giáp hạm.
Với tàu ngầm cũng vậy, trải qua lịch sử phát triển, ngày nay người ta chỉ quan tâm đến hiệu năng của nó, và do đó, sự phân loại cũng được cập nhật, mà ở đó, cách phân loại cũ, như chẻ sợi tóc làm tư, không còn phù hợp nữa.
Về động lực, có 3 loại tàu ngầm cơ bản: tàu ngầm động cơ hạt nhân (nguyên tử), tàu ngầm diesel-điện và tàu ngầm AIP.
Về tác chiến, có 2 loại tàu ngầm chính: là tàu ngầm tên lửa đạn đạo và tàu ngầm tấn công.
Để phân biệt khái niệm tàu ngầm và tàu lặn, người ta phân ra một loại tàu ngầm như là ranh giới của hai khái niệm này, đó là “midget submarine”, người Việt gọi một cách thông tục là tàu ngầm mini.
Tàu ngầm diesel-điện là loại tàu ngầm phổ biến nhất hiện nay vì sự linh hoạt của nó trong các vùng biển hẹp, thậm chí xa bờ, vừa với túi tiền của hầu hết các quốc gia ven biển, có thể dễ dàng mua sắm để tăng thêm sức mạnh của hạm đội. Nhược điểm của loại tàu này là thời gian lặn sâu hạn chế, gần như trong ngày – chúng phải nổi lên để nạp điện và thông khí, là lúc tàu ngầm mất đi tính bí mật sống còn.
Tàu ngầm hạt nhân, hay tàu ngầm nguyên tử, là loại tàu được thiết kế, lắp đặt trên nó động cơ hạt nhân nguyên tử. Đặc trưng lớn nhất của loại tàu này là khả năng hành trình ngầm thời gian gần như vô tận so với sức chịu đựng của thủy thủ đoàn. Chúng có thể lặn sâu hàng tháng trời mà không cần nổi lên. Loại tàu này do các nước công nghiệp tiên tiến sản xuất và sở hữu, chúng gần như không thể mua được.
Tàu ngầm AIP là loại tàu ngầm mới nhất đang được quan tâm chế tạo. Nó không có khả năng lặn sâu hàng tháng như tàu ngầm nguyên tử, nhưng được kì vọng rằng có thể hoàn toàn ở trong lòng biển sâu hàng tuần mà không phải nổi lên. Nhược điểm của loại này là hệ thống AIP rất tốn diện tích và nguy cơ mất an toàn cao khi vận hành. Tuy nhiên, do hạn chế về công nghệ và giải pháp, ngày nay gần như chưa có loại động cơ AIP nào đáp ứng được kỳ vọng. Tất cả các loại tàu ngầm được phân loại là AIP hiện nay đều thuộc dạng “thử nghiệm” và động lực chính của nó vẫn là diesel-điện.
Tàu ngầm tên lửa đạn đạo có thể là tàu ngầm nguyên tử, hoặc diesel-điện, đặc trưng của chúng là có thể mang và phóng tên lửa đạn đạo. Loại tàu ngầm này được sở hữu bởi các nước có khả năng tự sản xuất được loại vũ khí uy lực này, làm cho chúng có thể hoạt động ở vùng biển xa bờ mà vẫn duy trì được khả năng răn đe bằng vũ khí có cự li hàng ngàn km của mình.
Tàu ngầm tấn công là loại tàu ngầm cơ động linh hoạt, có thể tấn công tàu ngầm, tàu mặt nước của đối phương, cũng như có khả năng tấn công các mục tiêu, các công trình trên bờ. Chúng hầu hết là tàu ngầm diesel-điện, cùng với trang bị ngư lôi, chúng có thể mang 2 loại tên lửa là tấn công tàu và mục tiêu bờ.
Đối với vũ khí ngư lôi và tên lửa của tàu ngầm, ngày nay được phát triển lên các mức độ khác nhau rất đa dạng. Ngư lôi có đầu tự dẫn cho phép thích ứng cả tấn công tàu ngầm và tàu mặt nước. Chúng có thể là ngư lôi-tên lửa (quả đạn ngư lôi được phóng đi bằng động cơ tên lửa), hoặc tên lửa-ngư lôi (quả đạn tên lửa được phóng đi từ dưới nước bằng động lực ngư lôi), hoặc ngư lôi-mìn (quả đạn ngư lôi nằm chờ dưới nước được phóng đi khi bắt được tín hiệu mục tiêu)… Vì vậy, việc phân loại tàu ngầm là tàu ngầm tên lửa, hay tàu ngầm ngư lôi không còn thích ứng nữa, hầu hết tàu ngầm hiện nay đều mang cả ngư lôi, tên lửa và mìn.
Cũng tương tự, việc phân loại tàu ngầm là loại lớn, loại vừa hay loại nhỏ cũng không còn giá trị trong hải quân hiện đại. Tàu lớn hơn chưa chắc đã ưu thế về tác chiến đối với tàu nhỏ hơn. Tàu lớn hơn vũ khí chưa chắc đã nhiều, mạnh bằng loại tàu nhỏ hơn. Tàu nhỏ hơn chưa chắc đã “tàng hình” ưu thế so với loại có kích thước lớn hơn. Và đặc biệt, quan niệm thế nào là lớn, nhỏ cũng chỉ là định tính, không có giá trị gì nhiều về tác chiến và khoa học kỹ thuật thời hiện đại./.
Xem thêm: PHÂN LOẠI TÀU NGẦM
