Thống chế không quân trưởng (tiếng Anh – Air chief marshal, viết tắt – Air Chf Mshl hoặc ACM) là cấp bậc sĩ quan không quân cấp cao được một số lực lượng không quân sử dụng, có nguồn gốc từ Không quân Hoàng gia. Cấp bậc này được sử dụng bởi lực lượng không quân của nhiều quốc gia có ảnh hưởng lịch sử của Anh. Cấp bậc này cũng tương đương với Đô đốc (Admiral) trong hải quân hoặc đại tướng (full general) trong lục quân hoặc lực lượng không quân của các quốc gia khác.
Cấp bậc của thống chế không quân trưởng (air chief marshal) cao hơn cấp bậc của thống chế không quân (air marshal) nhưng thấp hơn thống chế không lực (marshal of the air force). Thống chế không quân trưởng đôi khi được coi chung là thống chế không quân.
Vương quốc Anh
– Chi nhánh quân vụ: Không quân Hoàng gia
– Viết tắt: Air Chf Mshl / ACM
– Thứ hạng: bốn sao
– Mã cấp bậc NATO: OF-9
– Hình thành: 01/8/1919
– Cấp bậc cao hơn tiếp theo: Thống chế Không lực Hoàng gia (Marshal of the Royal Air Force)
– Cấp bậc thấp hơn tiếp theo: Thống chế không quân (Air marshal)
– Cấp bậc tương đương: đại tướng (General); Đô đốc (Admiral).
Nguồn gốc
Trước khi áp dụng các cấp bậc quân hàm dành riêng cho RAF vào năm 1919, người ta đã đề xuất rằng RAF có thể sử dụng các cấp bậc sĩ quan của Hải quân Hoàng gia, với từ “air” (không quân) được chèn vào trước cấp bậc quân hàm của hải quân. Ví dụ, cấp bậc sau này trở thành thống chế không quân trưởng (air chief marshal) sẽ là đô đốc không quân (air admiral). Bộ Hải quân phản đối bất kỳ việc sử dụng nào các cấp bậc quân hàm của họ, bao gồm cả hình thức đã sửa đổi này, và do đó, một đề xuất thay thế đã được đưa ra: các cấp bậc sĩ quan không quân sẽ dựa trên thuật ngữ “ardian”, bắt nguồn từ sự kết hợp của các từ tiếng Gaelic có nghĩa là “tướng” (ard) và “chim” (eun), với từ không sửa đổi “ardian” được sử dụng cụ thể cho cấp bậc tương đương với đô đốc (full admiral) và đại tướng (general). Tuy nhiên, thống chế không quân trưởng được ưa chuộng hơn và được thông qua vào tháng 8/1919. Cấp bậc này được sử dụng lần đầu tiên vào ngày 01/4/1922 với việc thăng chức cho Sir Hugh Trenchard. Với việc Trenchard được thăng chức lên thống chế Không quân Hoàng gia Anh vào ngày 01/01/1927, không có sĩ quan nào giữ cấp bậc này cho đến khi Sir John Salmond được thăng chức vào ngày 01/01/1929. Cấp bậc này đã được sử dụng liên tục kể từ đó.
Trong RAF, cấp bậc thống chế không quân trưởng do Tổng tham mưu trưởng Không quân (hiện tại là Sir Richard Knighton) nắm giữ. Ngoài ra, các sĩ quan RAF được bổ nhiệm vào các vị trí ba quân chủng bốn sao đều giữ cấp bậc thống chế không quân trưởng. Trong suốt lịch sử của RAF, 141 sĩ quan RAF đã giữ cấp bậc này và cấp bậc này cũng được trao tặng với tư cách danh dự cho các thành viên cao cấp của Hoàng gia Anh và các quốc vương nước ngoài đồng minh.
Mặc dù không có sĩ quan RAF nào đang tại ngũ được thăng hàm thống chế của Không quân Hoàng gia kể từ khi Anh cắt giảm ngân sách quốc phòng vào những năm 1990, nhưng các thống chế không quân trưởng của Anh không phải là sĩ quan cao cấp nhất trong RAF vì một số sĩ quan vẫn giữ được cấp bậc cao nhất của RAF. Ngoài ra, Lord Stirrup đã được thăng hàm thống chế danh dự (honorary marshal) của Không quân Hoàng gia vào năm 2014. Các thống chế vẫn được tìm thấy trong danh sách đang hoạt động của RAF mặc dù về mặt thực tế, họ đã nghỉ hưu.
Phù hiệu, cờ chỉ huy và tấm biển sao của RAF
Phù hiệu cấp bậc bao gồm ba dải màu xanh nhạt hẹp (mỗi dải trên một dải đen rộng hơn một chút) trên một dải màu xanh nhạt trên một dải đen rộng. Phù hiệu này được đeo trên tay áo dưới của áo khoác quân phục hoặc trên vai của bộ đồ bay hoặc quân phục làm việc. Cờ chỉ huy của một thống chế không quân trưởng RAF được xác định bởi hai dải màu đỏ rộng chạy qua tâm của lá cờ. Tấm biển sao trên xe của một thống chế không quân trưởng RAF mô tả bốn ngôi sao màu trắng (thống chế không quân trưởng là cấp bậc bốn sao) trên nền màu xanh của không quân.
Úc
Trong Không quân Hoàng gia Úc, cấp bậc này chỉ được sử dụng khi Tổng tư lệnh Lực lượng Phòng vệ là sĩ quan Không quân. Khi không phải trường hợp này, sĩ quan Không quân cấp cao nhất là Tổng tư lệnh Không quân, giữ cấp bậc thống chế không quân (air marshal).
Với việc thành lập Hội đồng Không quân Úc vào ngày 9/11/1920, các sĩ quan của Quân đoàn Không quân Úc đã từ bỏ cấp bậc quân đội của mình để ủng hộ những cấp bậc dựa trên Không quân Hoàng gia. Tuy nhiên, mãi đến năm 1965, khi Sir Frederick Scherger trở thành Chủ tịch Ủy ban Tham mưu trưởng Úc và được thăng chức lên Thống chế không quân trưởng thì một sĩ quan RAAF mới đạt được cấp bậc này. Trong suốt lịch sử của RAAF, chỉ có bốn sĩ quan của họ giữ cấp bậc này. Ngoài Scherger, họ là Sir Neville McNamara (thăng chức năm 1982), Ngài Angus Houston (thăng chức năm 2005) và Mark Binskin (thăng chức năm 2014). McNamara, Houston và Binskin là cựu chỉ huy Lực lượng Phòng vệ Úc; tính đến tháng 7/2018, Tướng Angus Campbell là chỉ huy hiện tại của Lực lượng Phòng vệ Úc.
Băng-la-đét
Năm 2016, chức vụ Tham mưu trưởng Không quân (Chief of Air Staff) Bangladesh đã được nâng cấp từ cấp bậc Thống chế Không quân (air marshal) lên cấp bậc Thống chế Không quân trưởng (air chief marshal). Kể từ đó, cấp bậc này đã được Abu Esrar, Masihuzzaman Serniabat, Shaikh Abdul Hannan và Hasan Mahmood Khan nắm giữ.
Canada
Trong suốt lịch sử thế kỷ XX của Không quân Hoàng gia Canada, chỉ có hai sĩ quan giữ cấp bậc thống chế không quân trưởng (air chief marshal), là Lloyd Samuel Breadner (phong hàm năm 1945) và Frank Robert Miller (phong hàm năm 1961). Cấp bậc này tồn tại trên giấy tờ cho đến khi Lực lượng Canada thống nhất năm 1968, khi các cấp bậc theo kiểu Lục quân được thông qua và cấp bậc thống chế không quân trưởng được thay thế bằng cấp đại tướng (full general). Vì không có sĩ quan đang tại ngũ nào giữ cấp bậc này vào năm 1968, nên không có thống chế không quân trưởng nào của Canada được thăng cấp lên cấp tướng và Miller, vị thống chế không quân trưởng duy nhất đã nghỉ hưu khi đó còn sống, vẫn giữ nguyên cấp bậc của mình. Khi Miller qua đời vào năm 1997, cấp bậc thống chế không quân trưởng của Canada về cơ bản đã đi vào lịch sử. Việc tái cơ cấu Không quân Hoàng gia Canada vào thế kỷ XXI đã không chứng kiến cấp bậc này được phục hồi và tính đến năm 2014, vẫn chưa có kế hoạch nào cho sự thay đổi như vậy. Các cấp bậc theo kiểu Lục quân vẫn tiếp tục được sử dụng mặc dù đã có sự trở lại của phù hiệu trước đây. Trong cách sử dụng tiếng Pháp chính thức của Canada, chức danh cấp bậc là maréchal en chef de l’air.
Ấn Độ
Trong Không quân Ấn Độ, Tham mưu trưởng Không quân CAS (Chief of Air Staff, hiện là ACM Vivek Ram Chaudhari) giữ quân hàm Thống chế Không quân trưởng (Air Chief Marshal). Chức vụ CAS được nâng cấp từ Thống chế Không quân (Air Chief) lên Thống chế Không quân trưởng vào năm 1966. Sĩ quan IAF đầu tiên giữ quân hàm này là Thống chế Không quân trưởng Arjan Singh (sau này được thăng hàm thống chế năm sao của Không quân Ấn Độ), người được thăng hàm vào năm 1966 trong khi giữ chức CAS. Sau năm 1966, tất cả các tham mưu trưởng không quân Ấn Độ đều giữ quân hàm này. Tính đến năm 2014, 19 tham mưu trưởng không quân Ấn Độ đã giữ quân hàm này. Trong Không quân Ấn Độ, việc Arjan Singh được thăng hàm thống chế Không quân Ấn Độ (marshal of the Indian Air Force) vào năm 2002 đã khiến các tham mưu trưởng không quân Ấn Độ không còn là sĩ quan cấp cao nhất của IAF cho đến khi Singh qua đời vào năm 2017.
Namibia
Trong Không quân Namibia, cấp bậc này được gọi là Chief air marshal.
Nigeria
Thống chế không quân trưởng Nigeria là sĩ quan cấp cao thứ hai trong Không quân Nigeria, dưới Thống chế không lực (Marshal of the air force). Chỉ có Tham mưu trưởng Quốc phòng mới có quân hàm bốn sao. Sĩ quan Không quân Nigeria đầu tiên đạt được quân hàm Thống chế không quân trưởng là Paul Dike khi được bổ nhiệm làm Tham mưu trưởng Quốc phòng Nigeria năm 2008. Dike được Thống chế không quân Oluseyi Petinrin kế nhiệm làm Tham mưu trưởng Quốc phòng năm 2010. Năm 2014, Alex Sabundu Badeh được bổ nhiệm làm Tham mưu trưởng Quốc phòng và được thăng chức lên Thống chế không quân trưởng. Tham mưu trưởng Không quân Nigeria thường là Thống chế không quân ba sao.
Pakistan
Vào tháng 3/1976, như một phần của quá trình tái tổ chức Bộ Quốc phòng Pakistan, chức vụ Tham mưu trưởng Không quân, người đứng đầu Không quân Pakistan, đã được nâng cấp từ thống chế không quân lên cấp thống chế không quân trưởng. Cho đến nay, tất cả các thống chế không quân trưởng Pakistan đều là thành viên của Ủy ban Tham mưu trưởng Liên quân. Tuy nhiên, chỉ có Thống chế Không quân trưởng Farooq Feroze Khan từng giữ chức Chủ tịch Ủy ban Tham mưu trưởng Liên quân, tổng tư lệnh của Lực lượng vũ trang Pakistan.
Ban đầu, cấp hiệu của một thống chế không quân trưởng Pakistan về cơ bản giống với cấp hiệu của RAF. Năm 2006, Không quân Pakistan đã thay đổi cấp hiệu cho các sĩ quan của mình, từ bỏ chiếc nhẫn để chuyển sang phong cách Không quân Thổ Nhĩ Kỳ với bốn ngôi sao và một thanh kiếm bắt chéo và vòng nguyệt quế.
Sri Lanka
Tại Sri Lanka, chỉ có Tổng tham mưu trưởng Quốc phòng nắm giữ cấp bậc bốn sao đang tại ngũ. Các chỉ huy nghỉ hưu của Không quân Sri Lanka được thăng cấp lên cấp bậc thống chế không quân trưởng như một vinh dự khi mãn nhiệm. Thống chế không quân trưởng Donald Perera là CDS đầu tiên được bổ nhiệm từ Không quân và Thống chế không quân trưởng Roshan Goonetileke trở thành Tư lệnh Không quân đầu tiên tại ngũ được bổ nhiệm lên cấp bậc thống chế không quân trưởng như một phần của lễ kỷ niệm chiến thắng.
Thái Lan
Sĩ quan được bổ nhiệm đẻ chỉ huy Không quân Hoàng gia Thái Lan đã được thăng hàm Thống chế không quân trưởng (phiên âm tiếng Thái: Phon Akat Ek) kể từ khoảng năm 1950. Vị chỉ huy hiện tại là Thống chế không quân trưởng Alongkorn Wannarot, được hỗ trợ bởi Phó Tổng tư lệnh (hiện là Thống chế không quân trưởng Chanon Mungthanya) và Trợ lý Tổng tư lệnh (hiện là Thống chế không quân trưởng Punpakdee Pattanakul). Nếu một sĩ quan không quân được bổ nhiệm vào vị trí Tổng tư lệnh Lực lượng Quốc phòng (trước đây là Tổng tư lệnh), thì người đó luôn giữ hàm Thống chế không quân trưởng. Thống chế không quân trưởng cuối cùng được bổ nhiệm làm Tổng tư lệnh là Thống chế không quân trưởng Voranat Aphichari, người đã nghỉ hưu năm 1994.
Tháng 11/2007, người ta biết rằng Thái tử Vajiralongkorn (hiện là vua Thái Lan) đã trao tặng danh hiệu Thống chế Không quân trưởng cho chú chó cưng Fufu của mình. Chú chó này đã chết vào năm 2015./.
Xem thêm:
SĨ QUAN KHÔNG QUÂN (Air officer)
THỐNG TƯỚNG KHÔNG LỰC (General of the Air Force)
THỐNG CHẾ KHÔNG LỰC (Marshal of the air force)
THỐNG CHẾ KHÔNG QUÂN (Air marshal)
PHÓ THỐNG CHẾ KHÔNG QUÂN (Air vice-marshal)
ĐỀ ĐỐC KHÔNG QUÂN (Air commodore)
