Tên lửa hành trình (cruise missile) là tên lửa dẫn đường (guided missile) được sử dụng để chống lại các mục tiêu trên mặt đất hoặc trên biển, vẫn ở trong khí quyển và bay phần lớn đường bay của nó với tốc độ gần như không đổi. Tên lửa hành trình được thiết kế để mang một đầu đạn lớn trên khoảng cách xa với độ chính xác cao. Các tên lửa hành trình hiện đại có khả năng di chuyển ở tốc độ cận âm (subsonic), vượt âm (supersonic) hoặc siêu thanh (hypersonic), tự điều hướng và có thể bay trên một quỹ đạo phi đạn đạo, độ cao cực thấp.
Lịch sử
Ý tưởng về một “ngư lôi trên không” đã được thể hiện trong bộ phim The Airship Destroyer của Anh năm 1909, trong đó ngư lôi bay được điều khiển không dây được sử dụng để hạ gục các khinh khí cầu đang ném bom London.
Năm 1916, phi công người Mỹ Lawrence Sperry đã chế tạo và cấp bằng sáng chế cho một “ngư lôi trên không”, Máy bay tự động Hewitt-Sperry, một loại máy bay hai tầng cánh nhỏ mang thuốc nổ TNT, máy lái tự động Sperry và kiểm soát độ cao khí quyển. Lấy cảm hứng từ các thí nghiệm, Quân đội Hoa Kỳ đã phát triển một quả bom bay tương tự có tên là Kettering Bug. Đức cũng đã bay thử nghiệm tàu lượn trên không điều khiển từ xa (Torpedogleiter) do Siemens-Schuckert chế tạo bắt đầu từ năm 1916.
Trong Thời kỳ giữa hai cuộc Thế chiến, Cơ sở Máy bay Hoàng gia của Anh đã phát triển Larynx (Súng Tầm xa với động cơ Lynx), đã trải qua một vài chuyến bay thử nghiệm vào những năm 1920.
Tại Liên Xô, Sergei Korolev đứng đầu dự án tên lửa hành trình GIRD-06 từ năm 1932 đến năm 1939, sử dụng thiết kế bom tăng tốc chạy bằng tên lửa. 06/III (RP-216) và 06/IV (RP-212) có các hệ thống hướng dẫn con quay hồi chuyển. Phương tiện này được thiết kế để tăng độ cao lên 28 km và lượn quãng đường 280 km, nhưng các chuyến bay thử nghiệm vào năm 1934 và 1936 chỉ đạt độ cao 500 m.
Năm 1944, trong Thế chiến II, Đức đã triển khai các tên lửa hành trình hoạt động đầu tiên. V-1, thường được gọi là bom bay, chứa một hệ thống dẫn đường con quay hồi chuyển và được đẩy bằng một động cơ phản lực xung đơn giản, âm thanh của động cơ này khiến nó có biệt danh là “bom buzz” hoặc “doodlebug”. Độ chính xác chỉ đủ để sử dụng chống lại các mục tiêu rất lớn (khu vực chung của thành phố), trong khi tầm bắn 250 km thấp hơn đáng kể so với máy bay ném bom mang cùng trọng tải. Ưu điểm chính là tốc độ (mặc dù không đủ để vượt trội so với các máy bay đánh chặn hiện đại chạy bằng cánh quạt) và khả năng mở rộng. Chi phí sản xuất của V-1 chỉ bằng một phần nhỏ so với V-2 tên lửa đạn đạo siêu thanh với đầu đạn có kích thước tương tự. Không giống như V-2, việc triển khai ban đầu của V-1 yêu cầu các đường dốc phóng cố định dễ bị bắn phá. Đức Quốc xã, vào năm 1943, cũng đã phát triển chương trình máy bay hỗn hợp Mistel, có thể được coi là một tên lửa hành trình phóng từ trên không thô sơ, trong đó một máy bay chiến đấu có người lái được gắn trên một chiếc máy bay cỡ máy bay ném bom không người lái được trang bị chất nổ phóng đi trong khi tiếp cận mục tiêu. Các biến thể phóng từ máy bay ném bom của V-1 đã được đưa vào hoạt động hạn chế gần cuối chiến tranh, với thiết kế tiên phong của V-1 được người Mỹ thiết kế ngược thành tên lửa hành trình Republic- Ford JB-2.
Ngay sau chiến tranh, Không quân Hoa Kỳ có 21 dự án tên lửa dẫn đường khác nhau, bao gồm cả tên lửa hành trình. Tất cả trừ 4 quả đã bị hủy bỏ vào năm 1948: Bộ chỉ huy vật tư hàng không Banshee, SM-62 Snark, SM-64 Navaho và MGM-1 Matador. Thiết kế Banshee tương tự như Chiến dịch Aphrodite; giống như Aphrodite, nó thất bại và bị hủy bỏ vào tháng 4/1949. Đồng thời, Chiến dịch Bumblebee của Hải quân Hoa Kỳ, được tiến hành tại Đảo Topsail, Bắc Carolina, từ 1/6/1946 đến ngày 28/7/1948. Bumblebee đã tạo ra các công nghệ chứng minh khái niệm có ảnh hưởng đến các dự án tên lửa khác của quân đội Hoa Kỳ.
Trong Chiến tranh Lạnh, cả Hoa Kỳ và Liên Xô đã thử nghiệm thêm khái niệm triển khai tên lửa hành trình sớm từ đất liền, tàu ngầm và máy bay. Kết quả chính của dự án tên lửa tàu ngầm của Hải quân Hoa Kỳ là tên lửa SSM-N-8 Regulus, dựa trên V-1.
Tên lửa đất đối đất hoạt động đầu tiên của Lực lượng Không quân Hoa Kỳ là MGM-1 Matador có cánh, cơ động, có khả năng mang đầu đạn hạt nhân, cũng có khái niệm tương tự như V-1. Việc triển khai ở nước ngoài bắt đầu vào năm 1954, đầu tiên là Tây Đức và sau đó là Trung Hoa Dân Quốc và Hàn Quốc. Vào ngày 7/11/1956, Lực lượng Không quân Hoa Kỳ đã triển khai các đơn vị Matador ở Tây Đức, những tên lửa có khả năng tấn công các mục tiêu trong Hiệp ước Warsaw, từ các địa điểm cố định hàng ngày của họ đến các địa điểm phóng phân tán không báo trước. Cảnh báo này là để đối phó với cuộc khủng hoảng gây ra bởi cuộc tấn công của Liên Xô vào Hungary đã đàn áp cuộc Cách mạng Hungary năm 1956.
Từ năm 1957 đến năm 1961, Hoa Kỳ đã theo đuổi một chương trình đầy tham vọng và được tài trợ tốt để phát triển tên lửa hành trình chạy bằng năng lượng hạt nhân, Tên lửa tầm thấp siêu âm SLAM (supersonic low altitude missile). Nó được thiết kế để bay bên dưới radar của kẻ thù với tốc độ trên Mach 3 và mang theo bom khinh khí mà nó sẽ thả dọc theo đường đi của nó trên lãnh thổ của kẻ thù. Mặc dù khái niệm này đã được chứng minh là hợp lý và động cơ 500 megawatt đã hoàn thành quá trình chạy thử thành công vào năm 1961, nhưng không có thiết bị nào có thể bay được hoàn thiện. Dự án cuối cùng đã bị hủy bỏ để chuyển sang phát triển ICBM.
Trong khi tên lửa đạn đạo là vũ khí ưa thích cho các mục tiêu trên bộ, thì tên lửa hành trình mang đầu đạn hạt nhân và vũ khí thông thường được Liên Xô coi là vũ khí chính để tiêu diệt các nhóm tác chiến tàu sân bay của Hải quân Hoa Kỳ. Các tàu ngầm lớn (ví dụ, các lớp Echo và Oscar) được phát triển để mang các loại vũ khí này và các nhóm tác chiến trên biển của Hoa Kỳ, và các máy bay ném bom lớn (ví dụ, các mẫu Backfire, Bear và Blackjack) được trang bị loại vũ khí cấu hình tên lửa hành trình phóng từ trên không ALCM (air-launched cruise missile) này.
Kiểu loại
Tên lửa hành trình có thể được phân loại theo kích thước, tốc độ (cận âm hoặc vượt âm), phạm vi và được phóng từ đất liền, trên không, tàu mặt nước hay tàu ngầm. Thường thì các phiên bản của cùng một tên lửa được sản xuất cho các bệ phóng khác nhau; đôi khi các phiên bản phóng từ trên không và từ tàu ngầm nhẹ hơn và nhỏ hơn một chút so với các phiên bản phóng từ trên bộ và trên tàu mặt nước.
Hệ thống hướng dẫn có thể khác nhau giữa các tên lửa. Một số tên lửa có thể được trang bị bất kỳ hệ thống dẫn đường nào (dẫn đường quán tính, TERCOM hoặc dẫn đường vệ tinh). Tên lửa hành trình lớn hơn có thể mang đầu đạn thông thường hoặc hạt nhân, trong khi những tên lửa nhỏ hơn chỉ mang đầu đạn thông thường.
Siêu thanh (Hypersonic)
Một tên lửa hành trình siêu thanh di chuyển ít nhất gấp 5 lần tốc độ âm thanh (Mach 5).
– 14-X Brazil, một động cơ scramjet hiện đang được Brazil phát triển.
– Zircon 3M22 (1000-1500 km), Nga, tên lửa hành trình chống hạm siêu thanh.
– ASN4G (Air-Sol Nucléaire de 4e Génération, nghĩa là “hạt nhân, không đối đất thế hệ thứ 4”), Pháp, tên lửa hành trình siêu thanh chạy bằng động cơ phản lực scramjet do Pháp phát triển.
– BrahMos-II (800-1500 km), Ấn Độ/Nga, một tên lửa siêu thanh đang được phát triển vào năm 2011 ở Ấn Độ và Nga.
– FC/ASW (300 km), Pháp, Vương quốc Anh (đang được phát triển) – Khái niệm tên lửa hành trình siêu thanh tàng hình của Pháp-Anh.
– HSTDV (hypersonic scramjet demonstration a carrier vehicle), Ấn Độ, “mô phỏng phương tiện bay phản lực siêu thanh mang tên lửa siêu thanh”, đang được Tổ chức Nghiên cứu và Phát triển Quốc phòng (DRDO) phát triển.
– Hyfly-2, Hoa Kỳ, tên lửa hành trình phóng từ máy bay siêu thanh lần đầu tiên được trưng bày tại Sea Air Space 2021, do Boeing phát triển.
– HAWC (phát âm là Hawk), viết tắt của “hypersonic air-launched cruise missile”, nghĩa là “tên lửa hành trình siêu thanh phóng từ trên không” chạy bằng động cơ phản lực scramjet không có đầu đạn sử dụng động năng của chính nó khi va chạm để tiêu diệt mục tiêu, do DARPA phát triển.
– Kh-90 (3.000-4.000 km), Liên Xô/Nga, tên lửa hành trình không đối đất siêu thanh được phát triển vào năm 1990 bởi Liên Xô và sau đó là Nga. Tên lửa này được thiết kế để bay từ Mach 4 đến Mach 6, cuối cùng có thể bay ở tốc dưới Mach 10-15. Nhưng hệ thống tên lửa hành trình này đã không được đưa vào sử dụng.
– HALO (hypersonic air launched offensive anti-surface) – tên lửa chống hạm phóng từ trên không trong chương trình Tăng cường tác chiến chống bề mặt tấn công 2 (OASuW Inc 2) cho Hải quân Hoa Kỳ.
– HACM (Hypersonic Attack Cruise Missile): Tên lửa hành trình tấn công siêu thanh, Hoa Kỳ, được lên kế hoạch sử dụng bởi Không quân Hoa Kỳ.
– SCIFiRE (Southern Cross Integrated Flight Research Experiment), Hoa Kỳ/ Úc, thí nghiệm nghiên cứu chuyến bay tích hợp Southern Cross là một chương trình hợp tác giữa Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ và Bộ Quốc phòng Úc cho một tên lửa chạy bằng động cơ phản lực siêu tốc Mach 5. Vào tháng 9/2021, Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ đã trao hợp đồng Đánh giá thiết kế sơ bộ cho Boeing, Lockheed Martin và Raytheon Missiles & Defense.
Vượt âm (Supersonic)
Những tên lửa này di chuyển nhanh hơn tốc độ âm thanh, thường sử dụng động cơ ramjet. Phạm vi thường là 100-500 km, nhưng có thể lớn hơn. Hệ thống hướng dẫn khác nhau.
Một số loại tên lửa vượt âm phổ biến:
– 3M-54 Kalibr: 4.500 km, Mach 3, Nga, (biến thể “Sizzler” chỉ có khả năng đạt tốc độ siêu thanh ở giai đoạn cuối).
– 3M-51 Alfa: 250 km, Mach 2.5, Nga.
– Air-Sol Moyenne Portée, nghĩa là “tầm trung không đối đất”: 300-500 km+, Mach 3), Pháp – tên lửa hạt nhân siêu thanh.
– ASM-3: 400 km, Mach 3+, Nhật Bản.
– BrahMos: Block-I – 290 km; Block-II 500 km; Block-IIA 600 km, Mach 3.2), Ấn Độ/Nga – tên lửa duy nhất hoàn thiện bộ ba tên lửa hành trình chiến thuật.
– Blyskavka: Ukraina, 100-370 km.
– C-101: 50 km, Mach 2, Trung Quốc.
– C-301: trên 100 km, Mach, Trung Quốc.
– C-803: 230 km, Mach 1.4, Trung Quốc – chỉ giai đoạn cuối siêu thanh.
– C-805: Trung Quốc.
– CX-1: 280 km, Mach 3, Trung Quốc.
– CJ-100/DF-100: 2000-3000 km, Mach 5, Trung Quốc.
– Hsiung Feng III: 400 km, Mach 3.5, Đài Loan.
– Hyunmoo-3: 1500 km, Mach 1.2, Hàn Quốc.
– KD-88: 200 km, Mach 0.85. Trung Quốc.
– Kh-20: 380-600 km, Mach 2, Liên Xô.
– Kh-31: 25-110 km, Mach 3.5, Nga.
– Kh-32: 600-1.000 km, Mach 4.6, Nga.
– Kh-80: 3.000-5.000 km, Mach 3, Liên Xô/Nga.
– P-270 Moskit: 120-250 km, Mach 2-3, Liên Xô/Nga.
– P-500 Basalt: 550 km, Mach 3+, Liên Xô/Nga.
– P-700 Granit: 625 km, Mach 2.5+, Liên Xô/Nga.
– P-800 Oniks / Kh-61: 600-800 km, Mach 2.6, Liên Xô/Nga.
– P-1000 Vulcan: 800 km, Mach 3+, Liên Xô/Nga.
– YJ-12: 250-400 km, Mach 4, Trung Quốc.
– YJ-18: 220-540 km, Mach 3, Trung Quốc.
– YJ-91: 15-120 km, Mach 3.5, Trung Quốc.
– Yun Feng (Vân Phong): 1.200-2.000 km, Mach 3, Đài Loan.
– SSM-N-9 Regulus II: 1.852 km, Mach 2, Hoa Kỳ.
Vượt âm xuyên lục địa
– 9M730 Burevestnik: tầm bắn không giới hạn, Nga.
– Burya: 8.500 km, Liên Xô.
– SEK M: 8.000 km, Liên Xô.
– RSS-40 Buran: 8.500 km, Liên Xô.
– SLAM: Hoa Kỳ (hủy bỏ năm 1964).
– SM-62 Snark: 10.200 km, Hoa Kỳ.
– SM-64 Navaho: Hoa Kỳ (hủy bỏ năm 1958).
Cận âm tầm xa
Mỹ, Nga, Triều Tiên, Ấn Độ, Iran, Hàn Quốc, Israel, Pháp, Trung Quốc và Pakistan đã phát triển một số tên lửa hành trình cận âm tầm xa. Những tên lửa này có tầm bắn hơn 1.000 km và bay với tốc độ khoảng 800 km/h. Chúng thường có trọng lượng phóng khoảng 1.500 kg và có thể mang đầu đạn thông thường hoặc hạt nhân. Các phiên bản trước đó của những tên lửa này sử dụng dẫn đường quán tính; các phiên bản sau sử dụng hệ thống TERCOM và DSMAC chính xác hơn nhiều. Hầu hết các phiên bản gần đây có thể sử dụng định vị vệ tinh.
Một số tên lửa cận âm tầm xa được biết:
– 3M-54 Kalibr: lên đến 4.500 km, Nga.
– AGM-86 ALCM: 1.100-2.400 km, Hoa Kỳ.
– AGM-129 ACM: 3.450-3.700 km, Hoa Kỳ.
– AGM-181 LRSO: trên 2.500 km, Hoa Kỳ.
– BGM-109 Tomahawk: lên đến 1.700 km, Hoa Kỳ.
– BGM-109G (tên lửa hành trình phóng từ mặt đất): 2.500 km, Hoa Kỳ.
– Kh-55 và Kh-65: 3.000 km, Nga.
– Kh-101: 4.500-5.500 km, Nga.
– Iskander-K: 3.500 km, Nga.
– Hwasal-2: trên 2000 km, Triều Tiên.
– RK-55L 3.000 km, Liên Xô.
– Nirbhay: lên đến 1500 km, Ấn Độ.
– Meshkat: 2.000 km, Iran.
– MdCN: trên 1.000 km, Pháp.
– Soumar: 2.000-3.000 km, Iran.
– Hoveyzeh: 1.350 km, Iran.
– Quds 1 Houthi: Y-ê-men.
– Hsiung Feng IIE (Hùng Phong IIE), Đài Loan.
– Hyunmoo III: Hyunmoo IIIA-500 km, Hyunmoo IIIB-1000 km, Hyunmoo IIIC-1500 km, Hàn Quốc.
– Type 12 SSM: 1.500 km, Nhật Bản.
– MGM-13 Mace: Hoa Kỳ.
– DF-10/CJ-10: CJ-10K – 1500 km, CJ-20 – 2000 km, Trung Quốc.
– Popeye Turbo SLCM: Israel.
– GEZGİN: 800-1.200 km, Thổ Nhĩ Kỳ.
Cận âm tầm trung
Những tên lửa này có cùng kích thước và trọng lượng và bay với tốc độ tương tự với loại trên. Hệ thống hướng dẫn khác nhau.
Một số tên lửa cận âm tầm trung được biết:
– AGM-158 JASSM: 370-1.900 km, Hoa Kỳ.
– AGM-158C LRASM: 370-560 km, Hoa Kỳ.
– Babur 1, 1A, 1B, 2, 3: 300-600 km, Pa-ki-xtan.
– Harbah: 250-450 km, Pa-ki-xtan.
– Hatf-VIII / Ra’ad Mark-2 ALCM: 400 km, Pa-ki-xtan.
– Hsiung Feng IIE: 600-2.000 km, Đài Loan.
– Hyunmoo-3: đến 1.500 km, Hàn Quốc.
– Type 12 SSM: đến 1000 km (đang được phát triển), Nhật Bản.
– KD-63: Trung Quốc.
– Taurus KEPD 350: 500+ km, Đức/Thụy Điển/Tây Ban Nha.
– Các biến thể Kh-50 (Kh-SD) và Kh-101 Kh-65: Nga.
– MGM-1 Matador: 700 km, Hoa Kỳ.
– Ra’ad ALCM: 350 km, Pa-ki-xtan.
– Raad: 360 km, Iran.
– SOM (SOM B Block I): 350-500, 1.500 và 2.500 km, Thổ Nhĩ Kỳ.
– SSM-N-8 Regulus: 926 km, Hoa Kỳ.
– P-5 Pyatyorka: 450-750 km, Liên Xô/ Nga/ Triều Tiên.
– Storm Shadow / SCALP-EG: 560 km, Mach 0.65, Pháp/ Anh.
– Ya-Ali: 700 km, Iran.
– Zarb: 320 km, Pa-ki-xtan.
Cận âm tầm ngắn
Đây là những tên lửa cận âm nặng khoảng 500 kg và có tầm bắn lên tới 300 km.
Một số tên lửa cận âm tầm ngắn được biết:
– Apache: 100-140 km, Pháp.
– AVMT-300, MICLA-BR: 300 km, Brazil.
– Hyunmoo-3: trên 300 km, Hàn Quốc.
– SSM-700K Haeseong: 180+ km, Hàn Quốc.
– Kh-35: 130-300 km, Nga; KN-19 Ks3/4, Bắc Triều Tiên.
– P-15: 40-80 km, Nga; KN-1, Bắc Triều Tiên.
– Nasr-1: Iran.
– Zafar: 25 km, Iran.
– Noor, Qader: Iran.
– Paveh: 1.650 km, Iran.
– Naval Strike Missile (tên lửa tấn công hải quân): 185-555 km, Na Uy.
– RBS-15: Thụy Điển.
– Korshun (một dẫn xuất địa phương của Kh-55 và RK-55, được chế tạo bởi Artem Luch Vizar (ZhMZ), KhAZ), Yuzhnoe Pivdenmash, được cung cấp bởi AI Progress Motor Sich MS-400 giống như tên lửa Neptune và cùng một nhà thiết kế chế tạo): Ukraina.
– Neptune: Ukraina.
– Bom bay V-1: 250 km, Đức (phát xít).
– Hsiung Feng II (Hùng Phong II): Đài Loan.
– Wan Chien (Vạn Chiến): Đài Loan.
– VCM-01: 100-300 km, Việt Nam.
– Aist: 100, 200-300 km, Belarus.
– Marte ER: trên 100 km, Ý; Sea Killer (biến thể xuất khẩu), Ý.
– Otomat: 180 km, Pháp/ Ý.
– Otomat Mk2 E/ Teseo Mk2/E (động cơ phản lực mới): 360 km, Ý.
– C-801: 40 km, Trung Quốc.
– C-802: 120-230 km, Trung Quốc.
– C-803, C-805, C-602, CM-602G: Trung Quốc.
– Delilah: 250 km, Israel.
– Gabriel IV: 200 km, Israel.
– Popeye tăng áp ALCM: 78 km, Israel.
– RGM-84 Harpoon: 124-310 km, Hoa Kỳ.
– AGM-84E (tên lửa tấn công mặt đất dự phòng): 110 km, Hoa Kỳ.
– AGM-84H/K SLAM-ER: 270 km, Hoa Kỳ.
– Silkworm: 100-500 km, Trung Quốc.
– SOM, Atmaca, Cakir: Thổ Nhĩ Kỳ.
Triển khai
Nhiệm vụ phổ biến nhất của tên lửa hành trình là tấn công các mục tiêu có giá trị tương đối cao như tàu mặt nước, hầm chỉ huy, cầu và đập. Hệ thống dẫn hướng hiện đại cho phép các cuộc tấn công chính xác.
Kể từ năm 2001, mẫu tên lửa BGM-109 Tomahawk đã trở thành một phần quan trọng trong kho vũ khí của Hải quân Hoa Kỳ. Nó cung cấp cho tàu và tàu ngầm một vũ khí tấn công mặt đất thông thường, tầm xa, cực kỳ chính xác. Mỗi quả có giá khoảng 1,99 triệu USD. Cả Tomahawk và AGM-86 đều được sử dụng rộng rãi trong Chiến dịch Bão táp sa mạc. Vào ngày 7/4/2017, trong Nội chiến Syria, các tàu chiến của Hoa Kỳ đã bắn hơn 50 tên lửa hành trình vào một căn cứ không quân của Syria để trả đũa cuộc tấn công bằng khí Sarin của Syria nhằm vào một thành trì của phiến quân.
Lực lượng Không quân Hoa Kỳ (USAF) triển khai một tên lửa hành trình phóng từ trên không, AGM-86 ALCM. Boeing B-52 Stratofortress là phương tiện giao hàng độc quyền cho AGM-86 và AGM-129 ACM. Cả hai loại tên lửa đều có thể cấu hình cho đầu đạn thông thường hoặc hạt nhân.
Không quân Hoa Kỳ đã sử dụng AGM-86 cho phi đội máy bay ném bom của mình trong khi AGM-109 được điều chỉnh để phóng từ xe tải và tàu và được Không quân Hoa Kỳ và Hải quân sử dụng. Các phiên bản phóng từ xe tải, cũng như Tên lửa đạn đạo tầm trung Pershing II và SS-20, sau đó đã bị phá hủy theo hiệp ước INF (Lực lượng hạt nhân tầm trung) song phương với Liên Xô.
Hải quân Hoàng gia Anh (RN) cũng vận hành các tên lửa hành trình, cụ thể là Tomahawk do Mỹ sản xuất, được sử dụng bởi hạm đội tàu ngầm hạt nhân của RN. Các phiên bản đầu đạn thông thường của Vương quốc Anh lần đầu tiên được RN khai hỏa trong chiến đấu vào năm 1999, trong Chiến tranh Kosovo (Hoa Kỳ đã bắn tên lửa hành trình vào năm 1991). Lực lượng Không quân Hoàng gia Anh sử dụng tên lửa hành trình Storm Shadow trên máy bay Typhoon và trước đó là máy bay Tornado GR4. Nó cũng được Pháp sử dụng, nơi nó được gọi là SCALP EG, và được mang theo bởi các máy bay Mirage 2000 và Rafale của Armée de l’Air.
Ấn Độ và Nga đã cùng nhau phát triển tên lửa hành trình siêu thanh BrahMos. Có ba phiên bản của Brahmos: phóng từ tàu/đất, phóng từ trên không và phóng từ tàu ngầm. Phiên bản phóng từ tàu/đất đã hoạt động từ cuối năm 2007. Brahmos có khả năng tấn công các mục tiêu trên đất liền. Nga cũng tiếp tục vận hành các tên lửa hành trình khác: SS-N-12 Sandbox, SS-N-19 Shipwreck, SS-N-22 Sunburn và SS-N-25 Switchblade. Đức và Tây Ban Nha vận hành tên lửa Taurus trong khi Pakistan chế tạo tên lửa Babur Cả Trung Quốc và Đài Loan đã thiết kế một số biến thể tên lửa hành trình, chẳng hạn như C-802 nổi tiếng, một số trong đó có khả năng mang đầu đạn sinh học, hóa học, hạt nhân và thông thường.
Phiên bản đầu đạn hạt nhân
Trung Quốc
Trung Quốc có tên lửa hành trình tấn công mặt đất CJ-10 có khả năng mang đầu đạn hạt nhân. Ngoài ra, Trung Quốc dường như đã thử nghiệm một tên lửa hành trình siêu thanh vào tháng 8/2021, một tuyên bố mà nước này bác bỏ.
Pháp
Lực lượng hạt nhân Force de Frappe của Pháp bao gồm cả máy bay ném bom trên bộ và trên biển với tên lửa hành trình hạt nhân tầm trung tốc độ cao Air-Sol Moyenne Portée (ASMP). Hai mô hình đang được sử dụng, ASMP và ASMP-Ameliorer Plus (ASMP-A) mới hơn, được phát triển vào năm 1999. Ước tính có khoảng 40 đến 50 quả đã được sản xuất.
Ấn Độ
Ấn Độ năm 2017 đã thử nghiệm thành công tên lửa hành trình tấn công mặt đất Nirbhay (“Fearless”) nội địa, có thể mang đầu đạn hạt nhân với phạm vi tấn công 1.000 km. Nirbhay đã được bay thử nghiệm thành công.
Israel
Lực lượng Phòng vệ Israel được cho là đã triển khai tên lửa hành trình tầm trung Popeye Turbo ALCM và tên lửa hành trình tầm trung Popeye Turbo SLCM với đầu đạn hạt nhân trên các tàu ngầm lớp Dolphin.
Pa-ki-xtan
Pakistan hiện có bốn hệ thống tên lửa hành trình: Ra’ad phóng từ trên không và phiên bản cải tiến Ra’ad II; phóng trên mặt đất và dưới nước Babur; tên lửa Harbah phóng từ tàu và tên lửa Zarb phóng từ mặt đất. Cả Ra’ad và Babur đều có thể mang đầu đạn hạt nhân từ 10 đến 25 kt và phóng chúng tới mục tiêu ở cự ly lên tới 300 km và 450 km tương ứng. Babur đã phục vụ trong Quân đội Pakistan từ năm 2010.
Nga
Nga có tên lửa hành trình Kh-55SM, với tầm bắn tương tự AGM-129 của Hoa Kỳ là 3000 km, nhưng có thể mang đầu đạn mạnh hơn 200 kt. Chúng được trang bị hệ thống TERCOM cho phép chúng hành trình ở độ cao thấp hơn 110 m ở tốc độ cận âm trong khi đạt được độ chính xác CEP là 15 m với hệ thống định vị quán tính. Chúng được phóng từ trên không từ những chiếc Tupolev Tu-95, Tupolev Tu-22M hoặc Tupolev Tu-160, mỗi chiếc có thể mang 16 quả cho Tu-95, 12 quả cho Tu-160 và 4 quả cho Tu-22M. Phiên bản tàng hình tên lửa Kh-101 đang được phát triển. Nó có những phẩm chất tương tự như Kh-55, ngoại trừ tầm bắn được mở rộng lên 5.000 km, được trang bị đầu đạn thông thường nặng 1.000 kg và có các tính năng tàng hình giúp giảm khả năng bị đánh chặn.
Sau khi Liên Xô sụp đổ, tên lửa hành trình gần đây nhất được phát triển là tên lửa Kalibr được đưa vào sản xuất vào đầu những năm 1990 và chính thức được đưa vào kho vũ khí của Nga vào năm 1994. Tuy nhiên, nó chỉ được ra mắt chiến đấu vào ngày 7/10/2015, trong Syria như một phần trong chiến dịch quân sự của Nga ở Syria. Tên lửa này đã được sử dụng thêm 14 lần trong các hoạt động chiến đấu ở Syria kể từ khi ra mắt.
Vào cuối những năm 1950 và đầu những năm 1960, Liên Xô đã cố gắng phát triển tên lửa hành trình. Trong khung thời gian ngắn này, Liên Xô đang nghiên cứu gần 10 loại tên lửa hành trình khác nhau. Tuy nhiên, do nguồn lực, hầu hết các loại tên lửa hành trình ban đầu do Liên Xô phát triển là Tên lửa hành trình phóng từ biển hoặc Tên lửa hành trình phóng từ tàu ngầm SLCM (submarine-launched cruise). Tên lửa hành trình SS-N-1 được phát triển với các cấu hình khác nhau để phóng từ tàu ngầm hoặc tàu chiến. Tuy nhiên, theo thời gian, Liên Xô cũng bắt đầu phát triển tên lửa hành trình phóng từ trên không ALCM (air-launched cruise missiles). Những tên lửa ACLM này thường được chuyển giao thông qua các máy bay ném bom được chỉ định là “Blinder” hoặc “Backfire”. Các tên lửa trong cấu hình này được gọi là AS-1 và AS-2 với các biến thể mới cuối cùng có nhiều thời gian phát triển hơn. Mục đích chính của tên lửa hành trình do Liên Xô sản xuất là có cơ chế phòng thủ và tấn công tàu địch; nói cách khác, hầu hết tên lửa hành trình của Liên Xô là tên lửa chống hạm. Vào những năm 1980, Liên Xô đã phát triển một kho tên lửa hành trình gần 600 nền tảng bao gồm các hệ thống phân phối trên bộ, trên biển và trên không.
Hoa Kỳ
Hoa Kỳ đã triển khai 9 tên lửa hành trình hạt nhân lúc này hay lúc khác.
– MGM-1 Matador (tên lửa phóng từ mặt đất), không còn hoạt động.
– MGM-13 Mace (tên lửa phóng từ mặt đất), không còn hoạt động.
– SSM-N-8 Regulus (tên lửa phóng từ tàu ngầm), không còn hoạt động.
– SM-62 Snark (tên lửa phóng từ mặt đất), không còn hoạt động.
– AGM-28 Hound Dog (tên lửa phóng từ trên không), không còn hoạt động.
– BGM-109G (tên lửa hành trình phóng từ mặt đất), ngừng hoạt động.
– AGM-86 ALCM (tên lửa hành trình phóng từ trên không), 350 đến 550 tên lửa và đầu đạn W80 vẫn đang phục vụ.
– BGM-109 Tomahawk (tên lửa hành trình trên các mẫu tàu ngầm hạt nhân, tàu nổi và phóng từ mặt đất, các mẫu hạt nhân), không còn hoạt động nhưng đầu đạn vẫn được dự trữ.
– AGM-129 ACM (tên lửa phóng từ trên không), không còn hoạt động.
Hiệu quả trong chiến tranh hiện đại
Hiện tại, tên lửa hành trình là một trong những loại vũ khí sử dụng một lần đắt nhất, lên tới vài triệu USD mỗi quả. Một hậu quả của điều này là người dùng của nó phải đối mặt với những lựa chọn khó khăn trong việc phân bổ mục tiêu, để tránh sử dụng tên lửa vào các mục tiêu có giá trị thấp. Ví dụ, trong cuộc tấn công vào Afghanistan năm 2001, Hoa Kỳ đã tấn công các mục tiêu có giá trị tiền tệ rất thấp bằng tên lửa hành trình, khiến nhiều người đặt câu hỏi về hiệu quả của loại vũ khí này. Tuy nhiên, những người ủng hộ tên lửa hành trình phản bác rằng vũ khí này không thể đổ lỗi cho việc lựa chọn mục tiêu kém và lập luận tương tự cũng áp dụng cho các loại UAV khác: chúng rẻ hơn so với phi công con người khi tính đến tổng chi phí đào tạo và cơ sở hạ tầng, chưa kể đến rủi ro mất nhân sự. Như đã chứng minh ở Libya vào năm 2011 và các cuộc xung đột trước đó, tên lửa hành trình khó bị phát hiện và đánh chặn hơn nhiều so với các phương tiện trên không khác (giảm tiết diện radar, tín hiệu hồng ngoại và hình ảnh do kích thước nhỏ hơn), phù hợp với các cuộc tấn công chống lại các hệ thống phòng không tĩnh./.
