Các thuật ngữ xung quanh hải quân nước nâu (brown-water navy), bao gồm cả “green-water navy” và “blue-water navy” được đề xuất bởi các nước Phương Tây và Anh ngữ, việc chuyển ngữ sang tiếng Việt còn mới mẻ và dễ gây nhầm lẫn. Ở bài này và loạt bài ở phần “Xem thêm” (cuối bài) là đề xuất của admin, người xem có thể cho ý kiến phản hồi nếu cảm thấy có vấn đề về ngôn ngữ và chuyên môn. Xin cảm ơn!
Hải quân nước nâu (Brown-water navy) hay hải quân ven sông, theo nghĩa rộng nhất, là lực lượng hải quân có khả năng hoạt động quân sự ở vùng biển duyên hải. Thuật ngữ này bắt nguồn từ Hải quân Hoa Kỳ trong Nội chiến Hoa Kỳ, khi nó đề cập đến lực lượng Liên minh tuần tra trên sông Mississippi lầy lội, và từ đó được sử dụng để mô tả các tàu pháo nhỏ và tàu tuần tra thường được sử dụng trên sông, cùng với “tàu mẹ” lớn hơn tàu đã hỗ trợ họ. Những tàu mẹ này bao gồm tàu đổ bộ cơ giới hóa thời Thế chiến II và tàu đổ bộ tăng, cùng các tàu khác.
Hải quân nước nâu trái ngược với hải quân nước xanh có khả năng đi biển, có thể tiến hành các hoạt động độc lập ở vùng biển mở. Hải quân nước lục có thể hoạt động ở các cửa sông nước lợ và ven biển là cầu nối giữa hải quân nước nâu và hải quân nước xanh.
Lịch sử
Sông Thames
Sông Thames là con đường thường xuyên của Chủ quyền cho đến giữa thế kỷ XIX. Các quốc vương sẽ được chèo lên xuống sông trên một chiếc sà-lan Hoàng gia, với việc vận chuyển và an ninh do Người quản lý xà lan của Nhà vua tổ chức. Các sà-lan được vận hành bởi Royal Watermen, được rút ra từ cấp bậc của Đại đội Watermen và Lightermen. Năm 1798, Watermen và các nhóm buôn bán trên sông Thames đã tự nguyện thành lập hiệp hội Sông Fencibles. Chúng chính thức được gọi cùng nhau vào năm 1803 với tên gọi “Quân đoàn sông Fencibles của Thành phố Luân Đôn”. Các thành viên của Quân đoàn hộ tống sà-lan chở thi thể của Lãnh chúa Nelson dọc theo sông Thames trên những chiếc thuyền nhỏ trong lễ tang cấp nhà nước của ông vào năm 1806. Quân đoàn Sông Fencibles cuối cùng đã bị giải tán vào năm 1813.
Chiến tranh Napoléon
Sau khi mất hạm đội nước xanh trong trận Copenhagen năm 1807, vương quốc Đan Mạch-Na Uy đã nhanh chóng xây dựng lực lượng hải quân nước nâu. Những thành công một phần của Chiến tranh Pháo hạm đã bị hủy hoại bởi cuộc xâm lược trên bộ.
Chiến tranh Mexico-Mỹ
Trong Chiến tranh Mexico-Mỹ, Đề đốc Matthew C. Perry quyết định xâm chiếm các thị trấn Mexico dọc theo Bờ biển vùng Vịnh gần Tabasco. Vào tháng 10/1846 Perry chỉ huy USS Mississippi, USS Vixen, USRC McLane, USS Reefer, USS Bonito, USS Nonata và USRC Forward với lực lượng đổ bộ gồm 253 người. Sau khi chiếm được cảng Frontera trên sông Tabasco, các con tàu dưới sự chỉ huy của Perry đã vượt qua quán bar ở cửa sông và đi 119 km ngược dòng sông đến thị trấn Tabasco. Sau nhiều ngày bắn phá Tabasco, tàu của Perry đã bắt được một số tàu Mexico trên sông và đưa chúng trở lại Frontera. Một số đã được đưa vào biên chế Hải quân Hoa Kỳ và một số khác đã bị đốt cháy.
Thành phố Tampico được phòng thủ kém và là căn cứ cho các hoạt động chinh phục bang Tamaulipas. Vì những lý do này, Tampico trở thành mục tiêu tiếp theo của lực lượng hải quân Mỹ. Đề đốc David Conner chỉ đạo rằng nó sẽ bị tấn công vào cuối tháng 10/1846 và những kế hoạch đó đã bị Tướng Antonio López de Santa Anna bắt giữ. Santa Anna chỉ đạo rằng Tampico gần như bị bỏ rơi và lực lượng của ông ta sẽ được chuyển lên sông tới Pánuco. Việc di chuyển này được hoàn thành trước ngày 28/10. Quán bar ở cửa sông Pánuco chỉ cao 8 feet (2,44 m) và cản trở sự di chuyển của tàu Mỹ ngược dòng sông. Vợ của cựu lãnh sự Mỹ tại Tampico đã gửi lời tới Conner rằng nước sông đang dâng cao và thị trấn đã bị bỏ hoang. Lực lượng của Conner vượt qua quán bar vào ngày 14/11 và bắt đầu pháo kích vào thị trấn. Gần như ngay lập tức lực lượng đồn trú còn lại ở Tampico đầu hàng và Conner biết được rằng quân đóng ở đó đã rút về Pánuco cách Tampico 25 dặm (40 km) về phía thượng nguồn. Sau khi các tàu của Conner di chuyển đến Pánuco và bị hải quân bắn phá trong nhiều ngày, lực lượng Mexico tại Pánuco đã đầu hàng. Quân đội Mỹ nhanh chóng chiếm đóng Tampico và sử dụng nó làm điểm chuẩn bị cho một cuộc tấn công theo kế hoạch vào Veracruz.
Nội chiến Hoa Kỳ
Hải quân Hoa Kỳ trong Nội chiến Hoa Kỳ (1861-1865) có thể được coi là hải quân nước nâu. Như một kế hoạch chi tiết cho việc “bóp nghẹt” các bang thuộc Liên minh miền Nam Hoa Kỳ, Kế hoạch Anaconda của Winfield Scott kêu gọi một cách tiếp cận theo hai hướng bằng cách trước tiên chặn các bến cảng của miền Nam và sau đó tiến dọc theo sông Mississippi, cắt đôi lãnh thổ của Liên minh miền Nam một cách hiệu quả trong khi đồng thời cũng cướp đi huyết mạch giao thông chính của miền Nam. Hải quân Hoa Kỳ được giao nhiệm vụ phong tỏa các cảng biển, trong khi một lực lượng mới bao gồm tàu pháo và tàu bọc sắt trên sông, cùng với các đơn vị quân đội chính quy, sẽ đánh chiếm hoặc ít nhất là bao vây các pháo đài và thành phố của quân miền Nam dọc theo sông Mississippi. Trong những ngày đầu của cuộc chiến, Quân đội Hoa Kỳ đã chế tạo và vận hành những chiếc thuyền này, với các sĩ quan hải quân chỉ huy chúng là mối liên hệ trực tiếp duy nhất với Hải quân Hoa Kỳ. Đến mùa thu năm 1862, những chiếc thuyền và nhiệm vụ của chúng được chuyển giao cho Bộ Hải quân. Vì dòng nước màu nâu đục của con sông, các tàu tham gia chiến dịch Mississippi này nhanh chóng được gọi là hải quân nước nâu, trái ngược với Hải quân Hoa Kỳ thông thường (từ đó được gọi là hải quân nước sâu (deep-water) hoặc hải quân nước xanh).
Chiến tranh Paraguay
Sau khi Nội chiến Hoa Kỳ kết thúc, cuộc xung đột quân sự lớn tiếp theo trên thế giới là Chiến tranh Paraguay (1864-1870). Trong vấn đề này, lực lượng hải quân nước nâu của Brazil, bao gồm các tàu bọc sắt lớn cũng như lực lượng giám sát sông, đóng một vai trò quan trọng.
Đường cao tốc đường thủy tự nhiên đến Cộng hòa Paraguay là Sông Paraguay nhưng tuyến đường này đã bị chặn bởi Pháo đài Humaitá đáng gờm. Nó bao gồm một dãy pháo dài 1.800 m nhìn ra một khúc cua lõm nhọn trên sông, tại điểm mà kênh chỉ rộng 180 m. Một cần xích có thể được nâng lên để cản trở việc di chuyển. Pháo đài cực kỳ khó chiếm được từ phía đất liền vì nó được bảo vệ bởi đầm lầy, đầm lầy hoặc đầm phá không thể vượt qua và nếu không thì có chiến hào dài 13 km với lực lượng đồn trú gồm 18.000 người. Con sông này nông, chưa được thăm dò và có khả năng bẫy các tàu lớn nếu mực nước giảm. Trong môi trường đó, mối đe dọa lớn nhất đối với hàng hải là “ngư lôi” (mìn hải quân nổi thế kỷ XIX).
Sáu tàu của phi đội bọc sắt Brazil cuối cùng đã thành công trong việc vượt qua Humaitá trong một sự cố được gọi là Con đường Humaitá, một sự kiện được coi là gần như không thể. Tuy nhiên, mặc dù nó không thể hoạt động xa hơn căn cứ tiền phương quân sự của mình, nhưng sự thống trị của Brazil đối với dòng sông có nghĩa là Paraguay không thể tiếp tế cho pháo đài nữa, và cuối cùng nó bị lực lượng trên bộ bỏ đói và bắt giữ trong Cuộc vây hãm Humaitá.
Ngay cả sau khi Humaitá bị chiếm – mất hơn hai năm – người Paraguay đã ứng biến thêm các cứ điểm dọc sông, khiến quân Đồng minh (Đế quốc Brazil, Cộng hòa Argentina và Cộng hòa Uruguay) tiếp tục trì hoãn.
Ngoại giao pháo hạm của Mỹ ở Trung Quốc
Ngoại trừ một tàu tuần tra trên sông không thường xuyên, lực lượng hải quân bọc sắt trên sông của Hoa Kỳ hầu như đã bị giải thể vào cuối Nội chiến Hoa Kỳ. Tuy nhiên, khái niệm về lực lượng phòng thủ trên sông vẫn tồn tại ở các quốc gia và khu vực nơi sông cho phép Hoa Kỳ thể hiện sự hiện diện quân sự của mình, cho phép nước này bảo vệ lợi ích nước ngoài của mình ở nước ngoài. Các tàu sông (pháo hạm) của Hạm đội Châu Á của Hoa Kỳ hoạt động ở các khu vực sông Trung Quốc, đôi khi được gọi là “Hải quân Châu Á” hoặc “Hải quân Trung Quốc”, trong những năm 1920 đầy biến động, tuần tra cho quân nổi dậy và cướp biển trên sông. Hai trong số các pháo hạm đáng chú ý nhất của Trung Quốc là USS Panay, bị máy bay quân sự Nhật Bản đánh chìm năm 1937 trước Thế chiến II, và USS Wake, bị Nhật Bản bắt giữ vào tháng 12/1941. Hải quân Hoa Kỳ thời đó sử dụng thuật ngữ này để chỉ bảo vệ chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ và công dân của nước này ở nước ngoài “ngoại giao pháo hạm”. Pháo hạm USS Asheville của Hải quân Mỹ, Trung Quốc bị quân Nhật đánh chìm vào tháng 3/1942.
Chiến tranh Trung-Nhật lần thứ hai
Trong Chiến tranh Trung-Nhật lần thứ hai, Hải quân Đế quốc Mãn Châu Quốc chủ yếu phục vụ tuần tra các sông Sungari, Amur và Ussuri, hỗ trợ các hoạt động của Quân đội chống lại lực lượng kháng chiến Trung Quốc và bảo vệ biên giới ven sông của Mãn Châu Quốc với Liên Xô. Năm 1939, lực lượng Hải quân nằm dưới sự kiểm soát của Quân đội Đế quốc Mãn Châu Quốc với tư cách là Hạm đội Phòng thủ Sông.
Chiến tranh Đông Dương
Trong Chiến tranh Đông Dương lần thứ nhất, Hải quân Pháp đã thành lập Dinassaut (các sư đoàn tấn công hải quân) vào năm 1947 để hoạt động ở vùng biển sông Mê Kông và sông Hồng, thực hiện các nhiệm vụ tìm diệt, chống du kích cộng sản và cướp biển trên sông. Họ kế thừa các đội tàu sông được thành lập vào năm 1945, theo yêu cầu của Tướng Leclerc. Dinassaut phục vụ cho đến khi xung đột kết thúc vào năm 1955, và ý tưởng của nó sau này được Hải quân Hoa Kỳ áp dụng trong Chiến tranh Việt Nam.
10 Dinassauts đã được thành lập, với năm trụ sở ở Nam Kỳ và những trụ sở khác ở Bắc Kỳ. Mỗi chiếc được tạo thành từ khoảng 10 tàu và một đơn vị Thủy quân lục chiến biệt kích. Các loại tàu do Dinassaut vận hành bao gồm LCI, LCT, LCM, LCVP, LCS, LCA, LSSL và tàu hỗ trợ hỏa lực.
Vai trò của Dinassaut là vận chuyển, đổ bộ và hỗ trợ bộ binh, tuần tra các nguồn nước và đảm bảo tiếp tế cho các đồn biệt lập.
Các thủy thủ phục vụ tại Dinassaut được gọi là “Hải quân mặc đồ Khaki”, so với các thủy thủ phục vụ trên biển được gọi là “Hải quân mặc đồ trắng”.
Chiến tranh thuộc địa Bồ Đào Nha
Trong quân đội Bồ Đào Nha, hải quân nước nâu thường được gọi là “Poeira Naval” (tiếng Bồ Đào Nha, nghĩa là “hải quân bụi”), do sử dụng một số lượng lớn tàu nhỏ, so với hải quân nước xanh thông thường sử dụng số lượng tàu nhỏ hơn số tàu lớn. Trong nhiều giai đoạn lịch sử, Hải quân Bồ Đào Nha đã phải phát triển lực lượng ven sông để hoạt động tại các thuộc địa của Bồ Đào Nha lúc bấy giờ ở Châu Á, Nam Mỹ và Châu Phi.
Trong Chiến tranh thuộc địa Bồ Đào Nha, từ năm 1961 đến năm 1974, Hải quân Bồ Đào Nha đã thành lập lực lượng hải quân nước nâu để hoạt động trên các sông hồ của Angola, Guinea thuộc Bồ Đào Nha và Mozambique, chống lại quân ly khai, du kích cộng sản cũng như cướp biển trên sông. Về việc tổ chức lực lượng ven sông của mình, người Bồ Đào Nha đã lấy cảm hứng từ kinh nghiệm của Pháp ở Đông Dương với tàu Dinassaut và kinh nghiệm lịch sử của chính họ trong việc điều hành các đội tàu sông để hỗ trợ các chiến dịch bình định của thực dân Bồ Đào Nha ở châu Phi vào cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX.
Dưới sự chỉ huy của Hải quân địa phương, người Bồ Đào Nha đã thành lập các đội tàu sông (esquadrilhas de lanchas) trên sông Zaire ở Angola, ở hồ Nyasa ở Mozambique và trong hệ thống sông của Guinea thuộc Bồ Đào Nha. Các lực lượng ven sông nhỏ hơn cũng được thành lập ở tỉnh Cabinda của Angola, ở miền Đông Angola (để hoạt động ở các sông Cuito, Zambezi, Cuando, Lungué Bungo và Cuanza) và ở Tete để hoạt động ở đoạn sông Zambezi của Mozambique. Các lực lượng này chịu trách nhiệm trinh sát, giám sát, ngăn chặn các sông hồ đối với kẻ thù và tránh việc sử dụng chúng để xâm nhập và tiếp tế cho quân du kích trong nội địa lãnh thổ Bồ Đào Nha. Ngoài ra, lực lượng ven sông còn được giao nhiệm vụ hỗ trợ hỏa lực cơ động cho lực lượng trên bộ, di chuyển quân đội, tiếp tế cho các đơn vị đồn trú của Bồ Đào Nha và hỗ trợ dân thường ở các khu vực ven sông.
Đối với các lực lượng ven sông này, Hải quân Bồ Đào Nha đã hình thành năm loại tàu: LFG (tàu tuần tra sông lớn 200-300 tấn), LFP (tàu tuần tra sông nhỏ 18-40 tấn), LDG (tàu đổ bộ lớn 480-550 tấn), LDM (tàu đổ bộ hạng trung 50 tấn) và LDP (tàu đổ bộ nhỏ 12 tấn). LFG được trang bị súng 40 mm và LDP với súng 20 mm, với một số đơn vị thuộc cả hai loại cũng được trang bị súng phóng tên lửa. Các loại LDG, LDM và LDP lần lượt dựa trên các thiết kế LCT, LCM và LCVP / LCA, nhưng đã được sửa đổi để có khả năng chịu đựng nhiệm vụ cao hơn và được sử dụng để tuần tra, hỗ trợ hỏa lực và làm căn cứ di động cho lực lượng tác chiến. Thủy quân lục chiến. Những sửa đổi này bao gồm việc bảo vệ các bộ phận nhạy cảm bằng áo giáp, lắp đặt súng 40 mm (LDG) hoặc 20 mm (LDM và LDP) và cải thiện chỗ ở cho thủy thủ đoàn, một phần phải trả giá bằng sàn chở hàng.
Các đội tàu sông được bổ sung bởi các đơn vị tấn công của Thủy quân lục chiến Đặc biệt (fuzileiros especiais) và các đơn vị an ninh của Thủy quân lục chiến (fuzileiros). Thủy quân lục chiến Bồ Đào Nha hoạt động dựa trên các tàu tuần tra và tàu đổ bộ, đồng thời sử dụng thuyền cao su của riêng họ.
Chiến tranh Việt Nam
Vào ngày 18/12/1965, lần đầu tiên kể từ Nội chiến Hoa Kỳ, Hải quân Hoa Kỳ đã chính thức thành lập lực lượng hải quân nước nâu mới của mình tại Việt Nam. Ban đầu, hải quân nước nâu tuần tra các tuyến đường thủy nội địa của sông Mê Kông, chủ yếu bằng các tàu thuyền sông của Nam Việt Nam (RAG – River Assault Group), hầu hết được kế thừa từ Hải quân Pháp trong cuộc chiến trước và đến lượt chúng đã được Hoa Kỳ tiếp nhận, dưới dạng viện trợ quân sự, trong cuộc chiến của Pháp chống lại Việt Minh, liên minh do Cộng sản lãnh đạo ở Việt Nam. Khi Tàu tuần tra bằng sợi thủy tinh mới, River sử dụng động cơ phản lực nước, được đưa vào sử dụng, nó trở thành tàu ngăn chặn chính để tuần tra vùng sông Mê Kông của Việt Nam.
Để làm nhiệm vụ ven biển, Hải quân Nam Việt Nam sử dụng tàu có khả năng đi biển lớn hơn. Chúng được thay thế bằng những chiếc Swift Boat mới hơn của Hải quân Hoa Kỳ (PCF – Patrol Craft Fast, bằng nhôm 50 feet) và tàu Cảnh sát biển Hoa Kỳ lớp Point (cutter). Vào cuối những năm 1960, Swift Boat sẽ bắt đầu hoạt động cùng với PBR ở vùng nước nội địa, cũng như duy trì hoạt động dọc theo bờ biển. Các tàu Hải quân và Cảnh sát biển đảm nhận nhiệm vụ ven biển. Những chiếc Swift Boat được vận hành bởi các thủy thủ đoàn nhỏ nhưng đã trở thành tài sản chính trong các hoạt động ven sông; họ tuần tra đường thủy, thực hiện các hoạt động đặc biệt, hỗ trợ súng đạn và đưa quân vào lãnh thổ đối phương.
Lực lượng ven sông cơ động nước nâu là một liên doanh giữa Hải quân và Lục quân, được mô phỏng theo các cuộc tuần tra ven sông và ven biển của Pháp trước đó trong Chiến tranh Đông Dương lần thứ nhất (1946-1954). Ban đầu, lực lượng này bao gồm hầu hết các tàu đổ bộ (thuyền) dư thừa của Hoa Kỳ trong Thế chiến II đã được sửa đổi, chẳng hạn như LCM, LCVP, LCI… Chiếc thuyền ven sông hoàn toàn mới duy nhất từ Chiến tranh Đông Dương thuộc Pháp là STCN do Pháp thiết kế (một chiếc thuyền vỏ chữ “V” hoàn toàn bằng thép, dài khoảng 40 feet, có thiết kế chịu ảnh hưởng của LCVP của Hoa Kỳ). Chiếc tàu đặc biệt này đã ảnh hưởng đến thiết kế của chiếc thuyền ven sông nguyên bản duy nhất của Hải quân Hoa Kỳ được chế tạo cho Chiến tranh Việt Nam – thân tàu hoàn toàn bằng thép dài 50 feet, Thuyền tuần tra hỗ trợ tấn công cấu trúc nhôm (ASPB) hay “Thuyền Alpha”. ASPB được chế tạo bởi Công ty Gunderson, ở Oregon, Hoa Kỳ và được chế tạo bằng kết cấu gia cố để chống chịu các vụ nổ mìn. Kết quả là ASPB nổi tiếng là “tàu quét mìn” của lực lượng ven sông.
Cùng với các PBR nói trên, các tàu ven sông khác bao gồm PCF, ASPB và màn hình (LCM đã được sửa đổi). Những chiếc tàu này cùng nhau thành lập Lực lượng ven sông di động, sử dụng nhiều phương tiện hỗ trợ khác nhau, chẳng hạn như Xưởng Sửa chữa và Ăn ở (Yard Repair Berthing and Messings), căn cứ tiền phương, LST, trực thăng và các đơn vị sói biển.
Hải quân nước nâu (kết hợp với các nỗ lực khác, chẳng hạn như Chiến dịch Market Time và Chiến dịch Game Warden) phần lớn đã thành công trong nỗ lực ngăn chặn Bắc Việt sử dụng bờ biển và sông ngòi Nam Việt Nam để tiếp tế cho quân đội của mình và Việt Cộng. Dòng chảy vũ khí và đạn dược hầu như bị đình trệ trong Thời gian Hoạt động Thị trường, từ năm 1965 đến năm 1970.
Các đơn vị tấn công sông nước nâu được chính thức hóa vào tháng 1/1967 với Lữ đoàn 2, Sư đoàn bộ binh số 9 đến dưới sự chỉ huy của Thiếu tướng William Fulton. Cuối năm đó, kết hợp với Lực lượng đặc nhiệm 117 của Hải quân Hoa Kỳ, họ thành lập Lực lượng ven sông cơ động. Năm 1970, lần cuối cùng kể từ Nội chiến, Hải quân đã loại bỏ đơn vị hải quân nước nâu cuối cùng của mình khi chúng được chuyển giao cho chính phủ miền Nam Việt Nam và Campuchia theo chính sách Việt Nam hóa./.
Xem thêm: HẢI QUÂN NƯỚC LỤC, HẢI QUÂN NƯỚC XANH
